- Ποιητής της Ελλάδας.
- Σταδιοδρομία (από /έως): Ίσως 750 - 650 π.Χ.
- Θάνατος:
Ο Όμηρος φέρεται ως ο συγγραφέας των ποιητικών κειμένων της Ιλιάδας και της Οδύσσειας, από τα πρώτα κείμενα της Ιστορικής περιόδου της αρχαίας Ελλάδας, γνωστά ως "Ομηρικά Έπη".
Καταγωγή
- Πατέρας:
- Μητέρα:
- Σύζυγος:
- Τέκνα:
Ετυμολογία
Η λέξη " Όμηρος" προέρχεται ή συνδέεται ετυμολογικά με την λέξη " ".
Στα ελληνικά το όνομά του έχει και την κυριολεκτική σημασία του "ομήρου". Υπάρχει μια θεωρία ότι το όνομά του προέκυψε από το όνομα μιας κοινωνίας ποιητών, των αποκαλούμενων «Ομηριδών», το οποίο σημαίνει "οι γιοι των ομήρων", δηλ. απόγονοι αιχμαλώτων πολέμου.
Δεδομένου ότι αυτά τα άτομα δεν εστάλησαν στον πόλεμο, επειδή η αξία τους στο πεδίο μάχη ήταν αμφίβολη, επιφορτίστηκαν με την απομνημόνευση της επικής ποίησης και παρελθόντων γεγονότων, στους χρόνους προτού να έρθει η εκπαίδευση.
Βιογραφία
Η παράδοση αναφέρει ότι ο Όμηρος ήταν τυφλός και διάφορες ιωνικές πόλεις θεωρούνται ότι είναι ο τόπος γεννήσεώς του, αλλά η βιογραφία του είναι ανεξιχνίαστη. Επανειλημμένα έχει τεθεί το ζήτημα εάν ήταν ο ίδιος ο συγγραφέας της Ιλιάδας και της Οδύσσειας καθώς και της Βατραχομυομαχίας, ενώ οι ομηρικοί ύμνοι και τα κυκλικά ποιήματα θεωρείται γενικά για να είναι μεταγενέστερα από τα δύο επικά ποιήματα.
Ο Όμηρος αναγνωρίζεται ως ο δημιουργός της επικής ποίησης του δυτικού πολιτισμού, αν και δεν υπάρχουν σαφείς πληροφορίες για το πρόσωπο του. Θρύλοι αναφέρουν ότι περιόδευε ως ραψωδός σε ιωνικές αυλές αξιωματούχων, κάποιες πληροφορίες αναφέρουν δε ότι ήταν τυφλός.
Επτά αρχαίες πόλεις διεκδικούσαν τον τιμητικό τίτλο να είναι η γενέτειρα πόλη του Ομήρου.
Εργογραφία
Ως κύρια έργα του Ομήρου θεωρούνται τα δύο, «ομηρικά» επονομαζόμενα έπη, η Ιλιάς και η Οδύσσεια, τα οποία αποτελούν και τα αρχαιότερα έπη της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας. Αλλά και άλλα έργα της εποχής, όπως μία παρωδία της Ιλιάδας, οι Βατραχομυομαχίες, αποδίδονται στον Όμηρο.
Συνοπτικά του αποδίδεται η δημιουργία:
- της Ιλιάδας
- της Οδύσσειας,
- της κωμικής Βατραχομυομαχίας,
- των ομηρικών ύμνων και
- των διάφορων άλλων χαμένων ή αποσπασματικών εργασιών όπως οι Μάργητες.
Μερικοί αρχαίοι συγγραφείς αποδίδουν σε αυτόν ολόκληρο επικό κύκλο, ο οποίος περιλαμβάνει περαιτέρω ποιήματα για τον Τρωικό Πόλεμο καθώς επίσης και τα Θηβαϊκά ποιήματα για τον Οιδίποδα και τους γιους του.
Η Ιλιάς αποτελείται από περίπου 16.000 στίχους και αναφέρεται σε πενήντα μία (51), αποφασιστικής σημασίας, ημέρες της πολιορκίας της Τροίας, η οποία συνολικά διήρκεσε, σύμφωνα με το μύθο, 10 έτη.
Η Οδύσσεια αποτελείται από περίπου 12.000 στίχους και περιγράφει τις επίσης δεκαετούς διάρκειας περιπλανήσεις του βασιλέα της Ιθάκης, Οδυσσέα, κατά τη επιστροφή από την Τροία που είχε αλωθεί, στην πατρίδα του.
Όμως, γλωσσολογικές και πολιτισμικές μελέτες δείχνουν ότι τα δύο έπη δεν πρέπει να έχουν γραφτεί από τον ίδιο συγγραφέα.
Συγκεκριμένα, το πρώτο, η Ιλιάς, αποδίδεται στον Όμηρο, ο οποίος πιθανόν να συνένωσε και επεξεργάστηκε παλαιότερα μικρά έπη.
Το δεύτερο, η Οδύσσεια, αποδίδεται σε άλλο, άγνωστο συγγραφέα, περίπου μια γενεά νεώτερο του Ομήρου, ο οποίος ίσως επεξεργάστηκε και βελτίωσε ένα προϋπάρχον μικρότερο έπος.
Το Ομηρικό Ζήτημα
Γενικά, υπάρχει συμφωνία μεταξύ των μελετητών ότι η Ιλιάδα και η Οδύσσεια υποβλήθηκαν σε μια διαδικασία τυποποίησης και αφαίρεσης του παλαιότερου υλικού κατά τον 8ο αιώνα π.Χ.
Σημαντικό ρόλο σε αυτή τη διαδικασία διαδραματίσθηκε από τον αθηναίο τύραννο Ίππαρχο, ο οποίος μεταρρύθμισε την απαγγελία της ομηρικής ποίησης στα Παναθήναια. Πολλοί κλασσικιστές υποστηρίζουν ότι αυτή η μεταρρύθμιση πρέπει να περιελάμβανε και την παραγωγή ενός κανονικού γραπτού κειμένου.
Μια ανάλυση της δομής και του λεξιλογίου της Ιλιάδας και της Οδύσσειας δείχνει ότι τα ποιήματα αποτελούνται από κανονικές επαναλαμβανόμενες φράσεις ακόμη και ολόκληρους στίχους. Θα μπορούσε η Ιλιάδα και η Οδύσσεια να ήταν προφορικές παραδόσεις, που συντίθενται επί τόπου από τον ποιητή ο οποίος χρησιμοποιεί μια συλλογή απομνημονευμένων στίχων και των φάσεων; Οι Milman Parry και ο Λόρδος Αλβέρτος επισήμαναν ότι μια τέτοια επιμελημένη προφορική παράδοση, ξένη στους σημερινούς εγγράμματους πολιτισμούς, είναι χαρακτηριστική της επικής ποίησης σε έναν αποκλειστικά προφορικό πολιτισμό. Ακριβώς το πότε αυτά τα προφορικά ποιήματα πήραν μια σταθερή γραπτή μορφή είναι υπό συζήτηση. Η παραδοσιακή απάντηση είναι η "υπόθεση μεταγραφής", όπου ένας μη-εγγράμματος "Όμηρος" υπαγορεύει το ποίημά του σε έναν εγγράμματο γραφέα του 6ο αιώνα π.Χ. ή νωρίτερα.
Πιο ριζοσπαστικοί Ομηριστές, όπως ο Gregory Nagy, υποστηρίζουν ότι ένα κανονικό κείμενο των ομηρικών ποιημάτων ως "έγγραφο" δεν υπήρξε μέχρι την Ελληνιστική περίοδο.
Αλλοι μελετητές, εν τούτοις, διατηρούν την πίστη τους στη θεωρία ενός πραγματικού Ομήρου. Έτσι, λίγα είναι γνωστά ή ακόμα και υποτιθεμένα περί της πραγματικής ζωής του, και ένα γνωστό αστείο λέει ότι τα ποιήματα "δεν γράφηκαν από Όμηρο, αλλά από ένα άλλο άτομο του ίδιου ονόματος" και ο κλασσικός μελετητής Richmond Lattimore, συντάκτης μιας καλής ποιητικής μετάφρασης στα αγγλικά και των δύο επών, έγραψε τη διατριβή "Όμηρος: Ποια ήταν;".
Ο Samuel Butler ήταν πιο συγκεκριμένος, θεωρητικολογώντας ότι μια νέα γυναίκα από τη Σικελία ήταν συντάκτης της Οδύσσειας (αλλά όχι και της Ιλιάδας), μια ιδέα που επεκτάθηκε από τον Robert Graves στο «Η κόρη του Ομήρου».
Ιστορικές πτυχές των ποιημάτων
Μια άλλη ερώτηση είναι: οι ιστορίες έχουν πραγματική βάση;
Οι σχολιασμοί της Ιλιάδας και της Οδύσσειας που γράφηκαν στην Ελληνιστική Περίοδο (3ος έως 1ος αιώνας π.Χ.) άρχισαν να επισημαίνουν τις ασυνέπειες των ποιημάτων.
Οι ανασκαφές του Heinrich Schliemann προς το τέλος του 19ου αιώνα άρχισαν να πείθουν τους μελετητές ότι υπήρχε μια ιστορική βάση για τον Τρωικό Πόλεμο. Η έρευνα (στην οποία πρωτοστάτησαν οι προαναφερθέντες Parry και ο Αλβέρτος) στα προφορικά σερβοκροατικά και τουρκικά έπη άρχισε να πείθει τους μελετητές ότι τα μεγάλα προφορικά ποιήματα θα μπορούσαν να συντηρηθούν με συνέπεια έως ότου βρεθεί κάποιος να τα γράψει.
Αναλυτική θεωρία
Η παρουσία κάποιων αντιφάσεων, λογικών κενών ή χασμάτων στο κείμενο της Ιλιάδας και της Οδύσσειας οδήγησε στην υπόθεση ότι τα σωζόμενα κείμενα δεν είναι ενιαίες ποιητικές συλλήψεις αλλά συνένωση περισσοτέρων έργων. Οι υποστηρικτές αυτής της θεωρίας ονομάστηκαν «αναλυτικοί» και οι απόψεις του μπορούν να διαιρεθούν σε επιμέρους τάσεις. Για την Ιλιάδα, μία από τις αναλυτικές θεωρίες ήταν η θεωρία της επέκτασης, που υποστηρίχθηκε κυρίως από τον Gottfried Hermann (1772-1848): σύμφωνα με αυτή, υπήρχε ένα παλαιό κείμενα, μια αρχική Ιλιάδα, που σταδιακά επεκτάθηκε και πήρε τη σημερινή μορφή. Η θεωρία των ασμάτων, που αναπτύχθηκε από τον Karl Lachmann, θεωρούσε την Ιλιάδα συνένωση μικρότερων επικών ασμάτων (ο Lachmann εντόπιζε περίπου δεκαέξι άσματα). Συγγενική ήταν η θεωρία της συγκόλλησης, με βασικό εκπρόσωπο τον A. Kirchhoff, κατά τον οποίο η Ιλιάδα δημιουργήθηκε από συνένωση μικρότερων επών.[1] Ο ίδιος επιχείρησε ανάλογη ανάλυση και για την Οδύσσεια, για την οποία διατυπώθηκε και μια άλλη άποψη, η θεωρία του διασκευαστή, δηλαδή η άποψη ότι υπήρχε μια αρχική Οδύσσεια που επεκτάθηκε στη συνέχεια με προσθήκες ενός διασκευαστή που υστερούσε σε ποιητική αξία από τον ποιητή του αρχικού έργου.[2]
Προφορικότητα και γραφή
Διαφορετική κατεύθυνση δόθηκε στην ομηρική έρευνα από τη σύγκριση με τις τεχνικές της προφορική προφορικής ποίησης. Οι Milman Parry και Albert Lord, βασισμένοι στη διαπίστωση ότι τα δύο έπη εμφανίζουν στερεότυπες σκηνές και εκφράσεις, που συχνά επαναλαμβάνονται αυτούσιες, αξιοποίησαν τις έρευνές τους για την προφορική ηρωική ποίηση γης Γιουγκοσλαβίας για να φωτίσουν τον τρόπο σύνθεσης της Ιλιάδας και της Οδύσσειας και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι τα δύο κείμενα παρουσιάζουν ανάλογη τεχνική, αφού βασίζονται σε ένα σύνολο στερεότυπων μικρότερων ή μεγαλύτερων φράσεων (λογοτὐπων) και τυποποιημένων σκηνών.
Σήμερα είναι αποδεκτό το γεγονός ότι οι τεχνικές στις οποίες βασίστηκε η σύνθεση των δύο επών είναι οι τεχνικές της προφορικής ποίησης, όπως είχαν διαμορφωθεί τους προηγούμενους αιώνες. Η παράδοση τροφοδότησε τον ποιητή τους με μια ειδική τεχνητή διάλεκτο, με στοιχεία διαφόρων εποχών και περιοχών και πολλά συνώνυμα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε διαφορετικές μετρικές θέσεις, ένα σύνολο λογοτύπων που αντιστοιχούν σε συγκεκριμένες θέσεις του στίχου, τυπικές σκηνές και τυποποιημένα ευρύτερα επεισόδια.[3] Η συμβολή της γραφής στη σύνθεση ή την καταγραφή της Ιλιάδας και της Οδύσσειας είναι δύσκολο να καθοριστεί και έχουν διατυπωθεί διάφορες υποθέσεις: μπορεί ο ποιητής να χρησιμοποίησε τη γραφή για να κάνει ένα σχέδιο της δομής και της σύνδεσης διαφόρων επεισοδίων, ή να υπαγόρευσε σε κάποιον το ποίημα. Είναι βέβαιο ότι και τους επόμενους αιώνες τα έπη είχαν συντηρηθεί στην προφορική παράδοση και απαγγέλλονταν, αλλά δεν γνωρίζουμε αν υπήρχε κάποιο παγιωμένο γραπτό κείμενο. Από τον 6ο αι. π.Χ. μαρτυρείται και μια επαγγελματική ένωση ραψωδών που ονομάζονταν «ομηρίδες», οι οποίοι απήγελλαν κάποια εκδοχή των επών, αλλά δεν γνωρίζουμε αν είχαν στην κατοχή τους κάποιο γραπτό κείμενο. Σημαντική θεωρείται στο θέμα της παγίωσης του ομηρικού κειμένου η συμβολή του |Πεισιστράτου που λέγεται ότι καθιέρωσε απαγγελίες του Ομήρου στη γιορτή των Παναθηναίων με βάση ένα σταθερό κείμενο (η λεγόμενη «πεισιστράτεια διόρθωση»).
Η τεχνική της ομηρικής ποίησης
Γλώσσα και μέτρο
Το μέτρο της Ιλιάδας και της Οδύσσειας είναι ο δακτυλικός εξάμετρος στίχος. Βάση του είναι ο δακτυλικός πους, δηλαδή μια μονάδα που αποτελείται από μία μακρόχρονη συλλαβή και δύο βραχύχρονες (που μπορεί να αντικατασταθούν από μία μακρόχρονη). Ο κάθε στίχος απαρτίζεται από έξι πόδες. Οι πέντε πρώτοι είναι δάκτυλοι και ο έκτος αποτελείται από δύο συλλαβές, την πρώτη υποχρεωτικά μακρόχρονη και τη δεύτερη αδιάφορη. Συνολικά ένας δακτυλικός στίχος μπορεί να αποτελείται από δώδεκα έως δεκαεπτά συλλαβές. Υπάρχει μια ισχυρή νοηματική παύση περίπου στο μέσον του στίχου, καθώς και άλλες μικρότερες που χωρίζουν τον στίχο έως και σε τέσσερις μικρές νοηματικές ενότητες.[4]
Η γλώσσα του Ομήρου είναι μια τεχνητή γλώσσα, που ποτέ δεν μιλήθηκε, αλλά ήταν κατανοητή σε όλον τον ελληνόφωνο κόσμο.[5] Το υλικό της προέρχεται από διάφορες διαλέκτους και χρονικές περιόδους. Βάση της είναι η ιωνική διάλεκτος όπως είχε διαμορφωθεί τον 8ο αι. π.Χ. στα παράλια της Μ. Ασίας. Υπάρχουν ακόμη πολλά αιολικά στοιχεία, αλλά και τύποι παλαιότεροι που ανάγονται στη μυκηναϊκή εποχή. Δωρικά στοιχεία δεν υπάρχουν, ενώ κάποιοι αττικοί τύποι ενδέχεται να είναι μεταγενέστερες προσθήκες.[6] Η ύπαρξη πολλών συνώνυμων τύπων που προέρχονταν από ποικίλες διαλέκτους ή περιόδους παρείχε μετρικές ευκολίες στον ποιητή, αφού ανάλογα με τη θέση του στίχου μπορούσε να χρησιμοποιήσει μία από πολλές νοηματικά ισοδύναμες λέξεις. Για παράδειγμα η προσωπική αντωνυμία σοῦ
είχε ισοδύναμους τύπους τα σεῖο
, σέθεν, σέο, σεῦ
, τεοῖο
.[7]
Λογότυποι και τυπικές σκηνές
Από την προφορική επική παράδοση ο Όμηρος είχε κληρονομήσει ένα σύνολο στερεοτυπικού υλικού το οποίο προσάρμοζε ανάλογα με τις ανάγκες της κάθε περίπτωσης. Η μικρότερη τυπική μονάδα είναι οι σύντομες φράσεις που αποτελούνται από ένα όνομα και επίθετο. Ανάλογα με τη θέση του στίχου, προκύπτουν διάφοροι συνδυασμοί όπως Παλλὰς Ἀθήνη
, γλαυκῶπις Ἀθήνη
, θεὰ γλαυκῶπις Ἀθήνη
. Κάποιες φορές τα τυπικά επίθετα χρησιμοποιούνται ακόμη και όταν τα νοηματικά συμφραζόμενα δεν επιτρέπουν τη χρήση τους.[8] Μεγαλύτερης έκτασης λογότυποι χρησιμοποιούνται για να δηλώσουν την αρχή και το τέλος μιας ομιλίας, την μετακίνηση ενός ήρωα ή τα γεγονότα των μαχών.
Εκτός από τις εκφραστικές στερεοτυπίες, υπήρχαν και τυποποιημένες ακολουθίες πράξεων για να περιγράψουν εκτενή γεγονότα όπως η θυσία, η ικεσία, η υποδοχή ενός φιλοξενούμενου, ένα γεύμα, μία μονομαχία. Για παράδειγμα η αφήγηση μιας αριστείας, δηλαδή μιας σειράς κατορθωμάτων ενός ήρωα, βασίζεται σε ένα συγκεκριμένο πρότυπο: πρώτα περιγράφεται ο εξοπλισμός του ήρωα. Όταν αρχίζει η μάχη, ο πρωταγωνιστής σκοτώνει κάποιους εχθρούς σε μονομαχίες και έπειτα επιτίθεται εναντίον του εχθρικού στρατού τον οποίο ωθεί σε φυγή. Η καταδίωξη διακόπτεται όταν αυτός πληγώνεται, αλλά με προσευχή σε ένα θεό θεραπεύεται, επιστρέφει στη μάχη και μονομαχεί με τον αρχηγό των εχθρών. Τον σκοτώνει και ακολουθεί μάχη των δύο παρατάξεων για το πτώμα, το οποίο αποκτούν τελικά οι φίλοι του νεκρού με θεϊκή παρέμβαση. Παρά την τυποποίηση, κάθε φορά που εμφανίζονται τυπικές σκηνές υπάρχουν διαφορές στις λεπτομέρειες ανάλογα με τις ανάγκες.[9]
Αστεροειδείς
- Ο αστεροειδής Όμηρος (5700 Homerus), ο οποίος ανακαλύφθηκε το 1977, έλαβε το όνομά του από τον επικό αυτόν ποιητή.
Υποσημειώσεις
Εσωτερική Αρθρογραφία
Βιβλιογραφία