Γνωστικισμός
Ο Γνωστικισμός είναι ένας γενικός όρος για διάφορες μυστικιστικές θρησκείες και σέκτες του πρώτων μεταχριστιανικών αιώνων.
Εισαγωγή[]
Η σύγχρονη ακαδημαϊκή έρευνα εφαρμόζει τον όρο Γνωστικισμός σε μια πληθώρα θρησκευτικών κινημάτων που αναπτύχθηκαν στον μεσογειακό κόσμο κατά τη διάρκεια της ιστορικής περιόδου, στην οποία αναπτύχθηκε και εδραιώθηκε ο Χριστιανισμός. Όλοι αυτοί οι «Γνωστικισμοί» μας παρέχουν παραδείγματα του θρησκευτικού συγκρητισμού που απλώθηκε σε όλη την επικράτεια της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και έχει τις ρίζες του στα ελληνιστικά ήθη των πρώτων μεταχριστιανικών αιώνων. Η διερεύνηση της πρώιμης χριστιανικής μορφής του Γνωστικισμού χρησιμοποιήθηκε από τους πρώτους υπερασπιστές της ανάπτυξης και της παγίωσης της ορθοδοξίας, όπως ο Κλήμηςο Αλεξανδρεύς, ο Ωριγένης και ο Ειρηναίος. Οι συγκεκριμένοι υπέρμαχοι του ορθόδοξου Χριστιανισμού καταδίκασαν σκληρά αυτό που οι ίδιοι αποκάλεσαν «γνωστική αίρεση». Στην πραγματικότητα, η άμυνά τους εναντίον του Γνωστικισμού ήταν και η πρωταρχική τους ώθηση για τη συγγραφή των θεολογικών συγραμμάτων τους.
Γενικά χαρακτηριστικά[]
Η λέξη γνωστικισμός προέρχεται από την ελληνική λέξη γνώσις, και αναφέρεται στην πεποίθηση ότι υπάρχει μια ιδιαίτερη εσωτερική γνώση, ένα κλειδί στην υπερβατική κατανόηση που μόνον λίγοι κατέχουν. Η απόκρυφη φύση της γνωστικής διδασκαλίας και το γεγονός ότι τα περισσότερα στοιχεία μας για αυτήν έρχονται παραδοσιακά από τις επιθέσεις των ορθόδοξων Χριστιανών συγγραφέων, δυσκολεύουν την προσπάθειά μας να είμαστε ακριβείς για το περιεχόμενο των πρώιμων γνωστικών συστημάτων, ιδιαίτερα για εκείνα που είναι προ-χριστιανικά. Ο Ειρηναίος στο Κατά των Αιρέσεων περιέγραψε αρκετές διαφορετικές σχολές του Γνωστικισμού του 2ου μ.Χ. αιώνα, αντιπαραθέτοντας -ενίοτε με σαρκαστικό τρόπο- τις διαφορές τους με τον Χριστιανισμό. Ωστόσο, η ανακάλυψη της βιβλιοθήκης του Ναγκ Χαμαντί στην Αίγυπτο το 1945 βοήθησε τους ερευνητές να μελετήσουν τα κείμενά του από πρώτο χέρι.
Η λέξη "Γνωστικισμός" εμφανίζεται σε αρκετές σύγχρονες σέκτες, στις οποίες μόνον οι μυημένοι έχουν πρόσβαση στις μυστικές του διδασκαλίες. Όμως οι σύγχρονες γνωστικές δοξασίες πολύ λίγο ομοιάζουν προς τον αρχαίο Γνωστικισμό. Πολλά στοιχεία του Γνωστικισμού είναι προχριστιανικά και είναι γενικά αποδεκτό σήμερα ότι ο Χριστιανισμός και τα κανονικά του κείμενα δεν είναι πρότερα του γνωστικού κινήματος αλλά αναπτύχθηκαν παράλληλα, χρησιμοποιώντας ενίοτε τις ίδιες πηγές. Αρκετοί σύγχρονοι ερευνητές είναι πεπεισμένοι ότι το Κατά Θωμάν Ευαγγέλιο χρησιμοποιείτο από τους Γνωστικούς του 1ου αι. Άλλα Γνωστικά κείμενα δεν κάνουν καμία αναφορά στον Ιησού ή άλλες χριστιανικές μορφές.
Πολλές Γνωστικές σέκτες ήταν Χριστιανικές ομάδες που αγκάλιασαν τις μυστικές θεωρίες περί της αληθινής φύσης του Ιησού, αυτές που βρίσκονταν πέρα από το πλαίσιο της ορθόδοξης πίστης. Για παράδειγμα οι Γνωστικοί δίδασκαν τον δοκητισμό, την πιστη δηλαδή ότι ο Ιησούς δεν είχε φυσικό σώμα και ότι η φυσική του υπόσταση ήταν μια θυμαπάτη και συνεπώς η σταύρωσή του δεν ήταν φυσική.
Ύλη[]
Ορισμένοι Γνωστικοί, από κοινού με νεοπλατωνικούς φιλοσόφους όπως ο Πλωτίνος, θεωρούσαν την ύλη κακή προκειμένου να απεικονίσουν με ενάργεια την εξαιρετική της απόσταση από την μοναδική πηγή του σύμπαντος το υπέρτατο καλό. Η ύλη δεν είναι κακή per se, αλλά μόνον γιατί είναι απομακρυσμένη, ως αντίθετη, από την πηγή της μονάδας.
Θα ήταν ορθότερο να χαρακτηρίσουμε τη σχέση των Γνωστικών με την ύλη ως αμφιταλαντευόμενη. Οι απόψεις τους ήταν μια προσπάθεια να ερμηνεύσουν και να ξεκαθαρίσουν τη σχέση του θείου με το ατελές σύμπαν και να δημιουργήσουν ένα πλαίσιο αναφοράς που θα ερμήνευε το αίσθημα αποξένωσης του ατόμου μέσα σε ένα τέτοιο σύμπαν.
Θεολογία[]
Ο Γνωστικισμός δίδασκε γενικά ότι η Γη κυβερνάτο από ένα κατώτερο θεό, τον Ιαλνταμπαόθ, τον Δημιουργό του Πλάτωνα. Ο Δημιουργός βρισκόταν επικεφαλής των Αρχόντων, κυβερνητών του φυσικού κόσμου. Τα ανθρώπινα σώματα, αν και περιείχουν το κακό στην ύλη τους, περιείχαν επίσης και ένα θείο σπινθήρα ή πνεύμα που προερχόταν από την Πηγή, ή το Τίποτα, την πηγή εκπόρευσης όλων των πραγμάτων. Η Γνώσις είναι εκείνη που σύμφωνα με τις αντιλήψεις των Γνωστικών βοηθά τον θείο σπινθήρα να επιστρέψει στην πηγή από την οποία προήλθε.
Πολλοί Γνωστικοί (ιδιαίτερα οι οπαδοί του Βαλεντίνιου ή Βαλεντίνου) δίδασκαν πως υπήρχε ο Ένας, ο αρχικός, άγνωστος Θεός (Βύθος, η Μονάδα ο πρώτος Αιών). Από τον ένα εκπορεύθηκαν άλλοι Αιώνες, ζεύγη των κατώτερων υπάρξεων κατ' ακολουθίαν, (ο Βαλεντίνιος αναφέρει 30 τέτοια ζεύγη). Όλοι μαζί οι Αιώνες σχημάτιζαν το Πλήρωμα ή πληρότητα του Θεού. Το κατώτατο από αυτά τα ζεύγη ήταν η Σοφία και ο Χριστός.
Στον Βαλεντίνειο μύθο της δημιουργίας, η Σοφία αναζητούσε τον άγνωστο Ένα. Σε μία αφήγηση είδε ένα μακρινό φως, το οποίο όμως ήταν αντανάκλαση και έτσι οδηγήθηκε ακόμα μακρύτερα από το Πλήρωμα. Ο φόβος της Σοφία να μη χάσει τη ζωή της, όπως έχασε το φώς του Ενός, της προκάλεσε σύγχυση και την επιθυμία να επιστρέψει. Εξαιτίας αυτών των επιθυμιών ήλθαν σε ύπαρξη η ύλη και η ψυχή μέσω των τεσσάρων κλασικών στοιχείων φωτιά, νερό, γη και αέρας. Η δημιουργία του λεοντόμορφου Δημιουργού κατά τη διάρκεια της εξορίας ήταν επίσης λανθασμένη σύμφωνα με ορισμένες Γνωστικές πηγές, ώς αποτέλεσμα της προσπάθειας της Σοφίας να εκπορευθεί αφ' εαυτής, χωρίς το αρσενικό της αντίστοιχο. Ο Δημιουργός προχώρησε στη δημιουργία του φυσικού κόσμου, στον οποίο ζούμε, αγνοώντας την ύπαρξη της Σοφίας, η οποία εντούτοις κατόρθωσε να ενσταλλάξει τον σπινθήρα στη δημιουργία του Δημιουργού. Αυτός ο σπινθήρας είναι το πνεύμα.
Κατόπιν τούτου ο σωτήρας Χριστός επέστρεψε και της επέτρεψε να δει ξανά το φως παρέχοντάς της τη γνώση του πνευματικού φωτός. Ο Χριστός στάλθηκε στη γη με τη μορφή ενός ανθρώπου, του Ιησού, για να δώσει στους ανθρώπους τη γνώση που χρειάζονται για ναλυτρωθούν από τον φυσικό κόσμο και να επιστρέψουν στον πνευματικό κόσμο.
Οι τρεις αισθήσεις που βίωσε η Σοφία δημιουργούν τρεις τύπους ανθρώπων:
- Τους υλικούς (δεμένους με την ύλη, την πηγή του κακού)
- Τους ψυχικούς (δεμένους με την ψυχή και εν μέρει λυτρωμένους από το κακό)
- Τους πνευματικούς, (που μπορούν να επιστρέψουν στο Πλήρωμα εάν επιτύχουν την Γνώση και κατορθώσουν να δουν το φως). Οι Γνωστικοί δημιούργησαν το δικό τους σωτηριολογικό περιεχόμενο στις απόψεις τους θεωρώντας εαυτούς μέλη της τελευταίας ομάδας.
Οι Γνωστικοί ταύτιζαν τον Δημιουργό με τον θεό της Παλαιάς Διαθήκης. Απέρριπταν την Παλαιά Διαθήκη και τον Ιουδαϊσμό και συχνά τιμούσαν εκείνους που απορρίπτονταν από τον θεό της Παλαιάς Διαθήκης. Ορισμένοι Γνωστικοί φέρεται ότι θεωρούσαν πως ο κατώτερος Δημιουργός ταυτιζόταν με τον Σατάν. Όπως είναι φυσικό μια τέτοια πίστη συνεισέφερε τα μέγιστα στην καχυποψία με την οποία τους αντιμετώπιζαν οι Χριστιανοί.
Άλλες γνωστικές ομάδες αντιμετώπιζαν τον Όφι στον Κήπο της Εδέμ ως ηρωική μορφή, γιατί επιθυμούσε να βοηθήσει την ανθρωπότητα να απελευθερωθεί από τις αλυσίδες του Ιαλνταμπαόθ. Μετά την άφιξη του Δημιουργού να κυβερνήσει τον φυσικό κόσμο, η Σοφία στέλνει ένα μήνυμα μέσω του Όφι. Παρέχει την γνώση στους ανθρώπους με αυτόν τον τρόπο, γεγονός που προκαλεί την οργή του Δημιουργού, ο οποίος πιστεύει ότι είναι ο μόνο δημιουργός του Σύμπαντος και ο αποκλειστικός κυβερνήτης του. Το "πρωταρχικό αμάρτημα" στο εννοιολογικό πλαίσιο του Γνωστικισμού δεν είναι αμάρτημα αλλά ένας "πρωταρχικός διαφωτισμός". Στα γνωστικά κείμενα, επίσης, αναφέρεται ότι ο Σηθ, ο τρίτος γιος του Αδάμ γνώρισε τις γνωστικές διδασκαλίες από τον πατέρα του και τη μητέρα του, και ότι η γνώση του διατηρήθηκε σε όλη τη δημιουργία. Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί οτι οι Γνωστικοί αντιλαμβάνονταν την Παλαιά Διαθήκη ως μύθο, και συνεπώς τη θεωρούσαν υποκείμενη σε ερμηνείες, αντίθετα από τη δογματική άποψη που διεκδικεί την αυθεντία των ιερων κειμένων.
Τρόπος ζωής[]
Οι περισσότεροι Γνωστικοί ασκούσαν την αγαμία και τον ασκητισμό, θεωρώντας ότι οι ηδονές της σάρκας συνδέονταν με το κακό. Ωστόσο, ορισμένοι ασκούσαν επίσης ένα είδος Λιμπερτινισμού -αν και ο όρος είναι νεόδμητος στην ιστορία της φιλοσοφίας (ελευθεριασμού), θεωρώντας ότι αφού το σώμα είναι κακό χρειάζεται κανείς να το διαφθείρει, ή αφού το σώμα είναι κακό δεν έχει σημασία τι κάνει ο άνθρωπος μαζί του. Τούτη η άποψη οδήγησε σε μεγαλύτερη ακόμη καχυποψία, και έγινε γενική επίκριση ακόμα και για ομάδες που δεν ακολουθούσαν τη συγκεκριμένη πρακτική.
Γνωστικές ομάδες[]
Οι Γνωστικές ομάδες διαιρούνται συχνά στην ανατολική ή Περσική σχολή και την Συριακή-Αιγυπτιακή σχολή. Η περσική σχολή εμφανίζει έναν καθοριστικό διαχωρισμό ανάμεσα στο φως και το σκοτάδι, ως αποτέλεσμα των επιδράσεων του ιρανικού δυισμού ενώ η συροαιγυπτιακή σχολή είναι περισσότερο πλατωνική ως προς τον χαρακτήρα της. Η δεύτερη είναι εκείνη που συνήθως συνδέεται με τον χριστιανικό Γνωστικισμό όπως αποκαλείται. Η ομάδα των Οφιτών φαίνεται πως έχει δεχθεί επιδράσεις και από τις δύο σχολές.
- Πέρσες Γνωστικοί
- Μανδαϊσμός, που υφίσταται ακόμη και σήμερα, αλλά δεν έχει χριστιανικό χαρακτήρα.
- Μανιχαϊσμός, πλήρης θρησκεία που έχει πλέον εκλείψει.
- Συρο-Αιγύπτιοι Γνωστικοί
- Σηθιανισμός, που οπαδοί του παρήγαγαν αρκετά κείμενα.
- Κέρινθος
- Σίμων ο Μάγος και Μαρκίων της Σινώπης. Και οι δύο είχαν γνωστικές τάσεις, αλλά δεν ήσαν πλήρως Γνωστικοί. Είχαν πλήθος μαθητών, ανάμεσα στους οποίους συγκαταλέγεται και ο μαθητής του Σίμωνα Μένανδρος.
- Βαλεντιανοί υπό τον Βαλεντίνιο, καλύτερα γνωστό ως Βαλεντίνο (περ. 100 - 153), ο οποίος ανέπτυξε το μεγαλύτερο τμήμα της σύνθετης κοσμολογίας του Γνωστικισμού.
- Βασιλιδιανοί
- Οφίτες (αποκαλούνταν έτσι γιατί λάτρευαν το έρπετό της Γένεσης ως δότη της ανθρώπινης γνώσης).
- Καϊνίτες (λάτρευαν τον Κάιν και τον Ησαύ
- Σοδομίτες που πίστευαν ότι η εμβύθιση στην αμαρτία είναι κλειδί της σωτηρίας, γιατί το σώμα είναι κακό και πρέπει κανείς να το διαφθείρει).
- Καρποκρατιανοί
- Βορβορίτες
- Βογόμιλοι
- Καθαροί (Ή Αλβιγηνοί).
Πηγαία Βιβλιογραφία[]
Υπάρχουν δύο ιστορικές πηγές για τον Γνωστικισμό:
- Οι επιθέσες στον Γνωστικισμό από ορθόδοξους θεολόγους της αρχαιότητας όπως ο Τερτυλλιανός, ο Ιππόλυτος, ο Ειρηναίος και ο Επιφάνιος Σαλαμίνος)
- Τα πρωτότυπα Γνωστικά κείμενα.
Καμία από τις δύο πηγές δεν είναι αρκούντως ικανοποιητική. Οι επιθέσεις στον Γνωστικισμό από τους ορθόδοξους Χριστιανούς, το πιθανότερο είναι ότι πάσχουν από προκατάληψη και ιστορικά ο Χριστιανισμός είχε την τάση να κατηγορεί τις διαφορετικές θρησκευτικές ομάδες που του αντιτίθονταν. Φαίνεται πως υπήρχαν πολύ περισσότερες γνωστικές γραφές, για τις οποίες οι ίδιοι θεολόγοι κάνμουν αναφορά, αλλά δεν διασώθηκαν.
Το σίγουρο είναι ότι πρέπει να είχαν γραφεί πολλά γνωστικά κείμενα και έργα, αλλά μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα κανένα από αυτά ήταν διαθέσιμο, εκτός από μεμονωμένες παραπομπές των χριστιανών συγγραφέων. Πολλοί λόγιοι του 19ου αιώνα έκαναν σημαντική προσπάθεια να συλλέξουν τις σκόρπιες αναφορές και να ανασυνθέσουν το γνωστικό υλικό.
Από τότε έγιναν σημαντικές ανακαλύψεις χειρογράφων με κυριότερη εκείνη των κωδικών του Ναγκ Χαμαντί. Παρόλο, όμως, που έχουμε στη διάθεσή μας μια αρκετά καλή συλλογή γνωστικών κειμένων, η ερμηνεία τους είναι συχνά δύσκολη, εξαιτίας της εσωτερικής και συμβολικής φύσης της Γνωστικής διδασκαλίας. Επίσης, υπάρχει σημαντική δυσκολία αναγνώρισης του ποιες ομάδες ή διδάσκαλοι έγραψαν αυτά τα κείμενα. Η Βιβλιοθήκη του Ναγκ Χαμαντί, διαθέσιμη πλέον σε αγγλική μετάφραση, είναι αναμφίβολα η σημαντικότερη συλλογή κειμένων για την έρευνα του Γνωστικισμού, εύκολα αναγνώσιμη, αν γνωρίζει κανείς τις βασικές αρχές του Γνωστικισμού.
Προέλευση του Γνωστικισμού[]
Η προέλευση του Γνωστικισμού αποτελεί αντικείμενο διαφωνίας μεταξύ των μελετητών: ορισμένοι θεωρούν ότι ο Γνωστικισμός είναι πλήρως παγανιστικός ως προς την προέλευσή του και ότι στην εξελικτκή του πορεία υιοθέτησε ένα χριστιανικό ένδυμα. Άλλοι ανιχνεύουν την προέλευσή του στον Ιουδαϊσμό και άλλοι θεωρούν ότι προήλθε από τον ίδιο τον Ιησού και είναι ανάπτυξη της διδασκαλίας του, το ίδιο έγκυρη όσο και η ορθόδοξη.
Καμία, όμως, από τις παραπάνω απόψεις δεν μπορεί να καταθέσει τα ακριβή στοιχεία της αιτιολόγησής της. Φαίνεται σαφές ότι ο Γνωστικισμός, τουλάχιστον σε μερικές από τις θεολογικά αναπτυγμένες διατυπώσεις του, επηρεάστηκε πολύ από τον Πλατωνισμό, τον Νεοπλατωνισμό, τον Στωικισμό, τις αρχαίες σημιτικές θρησκείες, τον Χριστιανισμό (και/ή επηρέασε την ανάπτυξη του ορθόδοξου Χριστιανισμού) και πιθανώς του Πυθαγορισμού.
Γνωστικά κείμενα[]
Όπως ό,τι αφορά στον Γνωστικισμό, ο χαρακτηρισμός ενός κειμένου ως Γνωστικού ή μη Γνωστικού είναι πιθανώς θέμα συζήτησης, όμως οι περισσότεροι κώδικες του Ναγκ Χαμαντί θεωρούνται κατ' ουσίαν Γνωστικοί, εκτός από το αντίγραφο του Πλάτωνα και το Κατά Θωμάν Ευαγγέλιο.
- Γνωστικά έργα που ανακαλύφθηκαν πριν το 1945:
- Έργα που διατηρήθηκαν από την Εκκλησία:
- Πράξεις Θωμά.
- Πράξεις Ιωάννου, (ειδικά ο Ύμνος Ιησού)
- Κώδικας Άσκιου (Askew Codex).
- Πίστις Σοφία.
- Κώδικας Μπρους, (Bruce Codex), (ανακαλύφθηκε από τον Τζέιμς Μπρους).
- Γνώσις Αοράτου Θεού ή Τα Βιβλία του Γιέου.
- Άτιτλος Αποκάλυψις ή Η γνώσις του Φωτός.
- Κώδικας Βερολίνου, (Berlin Codex ή Akhmim Codex).
- Ευαγγέλιον Μαρίας.
- Πράξεις Πέτρου.
- Σοφία Ιησού Χριστού.
- Άγνωστης προέλευσης:
- Απόκρυφον Ευαγγέλιον Μάρκου.
- Ερμητικά.
- Έργα που διατηρήθηκαν από την Εκκλησία:
- Η Βιβλιοθήκη Ναγκ Χαμαντί ανακαλύφθηκε τον Δεκέμβριο του 1945.
Γνωστικοί στην Αρχαιότητα[]
Κατά χρονολογική σειρά:
- Σίμων ο Μάγος, γνωστικές τάσεις, θα μπορούσε να θεωρηθεί πρωτογνωστικός
- "Λεύκιος Κάρινος" ο θρυλούμενος συγγραφέας ενός κύκλου ύστερων Πράξεων των Αποστόλων.
- Μένανδρος
- Σατουρνίνος
- Μονόιμος
- Καρποκράτης, η σύζυγός του Αλεξάνδρα και ο γιος του Επιφάνης
- Βαρδαϊσάν, της μεσοποταμιακής Έδεσσας.
- Πτολεμαίος and Colorbasus
- Βαλεντίνιος
- Βασιλίδης της Αλεξανδρείας
- Μαρκίων της Σινώπης, γνωστικές τάσεις
Σύγχρονοι Γνωστικοί[]
- Ουίλλιαμ Μπλέηκ, (William Blake)
- Ζυλ Ντουανέλ, (Jules Doinel)
- Ρενέ Γκενόν, (René Guénon)
- Γ. Ρ. Σ. Μιντ, (G. R. S. Mead)
- Καρλ Γκούσταβ Γιουνγκ, (C.G. Jung)
- Στέφαν Χέλερ, (Steven Hoeller)
- Φρειδερίκος Νίτσε, (Friedrich Nietzsche)
- Έλενα Πέτροβνα Μπλαβάτσκι, (Helena Petrovna Blavatsky)
- Έρικ Βόγκελιν, (Eric Voegelin)
Ο Γνωστικισμός ως θρησκευτικό φαινόμενο[]
Αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα θρησκευτικά φαινόμενα της ρωμαϊκής εποχής που εξαπλώθηκε ταχύτατα από την Ανατολή προς τη Δύση, με την υπόσχεση της σωτηρίας μέσω της «γνώσεως». Αν και οι αρχικοί αιρεσιολόγοι της χριστιανικής εκκλησίας (Ειρηναίος, Ιππόλυτος, Έπιφάνιος κ.ά) θεωρούσαν τον Γνωστικισμό μια επάρατη χριστιανική αίρεση, κατά τα νεώτερα χρόνια πολλοί φιλοσοφικοθρησκευτικοί κύκλοι, δεν ειδαν στους Γνωστικούς τους διαστροφείς της αληθινής πίστης ή διαφθορείς του χριστιανικού ήθους, αλλά αντίθετα μύστες, συνεχιστές των ανατολικών μυστηρίων.
Σχετικό παράδειγμα αποτελεί η Θεοσοφική Εταιρεία, σύμφωνα με την οποία, όλες οι θρησκείες έχουν ένα μέρος από τη μοναδική θεία αλήθεια, η οποία έχει γίνει γνωστή ανά τους αιώνες στους μεγάλους μύστες.
Από τις αρχές του αιώνα, έρχεται στο επιστημονικό προσκήνιο η μελέτη της ιστορίας των θρησκευμάτων και άρχισε η αναγωγή της «γνώσεως» σέ κάποια ορισμένη πηγή που χρονολογικά προηγήθηκε του Χριστιανισμού. Έτσι η Γνώση συνδέθηκε με την Αίγυπτο, τη Βαβυλώνα, το Ιράν, τις μυστηριακές θρησκείες, την ελληνική φιλοσοφία, τις αιρέσεις του ιουδαϊσμού.
Η συγκριτική έρευνα των «Γνωστικισμών», που κατά καιρούς εμφανίστηκαν, έδειξε κάποια κοινά σέ όλους χαρακτηριστικά:
- Τη διαρχία στα όρια ενός ιεραρχικού πληρώματος και
- Την αναγκαιότητα καί τη σωστική ιδιότητα της γνώσεως του σύμπαντος.
Οι γνωστικοί κάθε τάσεως βλέπουν το σύμπαν ενιαίο, αλλά κατ' αρχήν σε μια διαρχική μίξη του υλικού και του πνευματικού στοιχείου. Το πρώτο είναι κατώτερο καί φθαρτό, ενώ το δεύτερο ανώτερο και άφθαρτο.
Για το Γνωστικισμό, ο Δημιουργός αυτού του κόσμου είναι συνήθως μια κατώτερη κακή θεότητα. Οι «άρχοντες» που ταυτίζονται με αστρικές δυνάμεις, είναι υπεύθυνοι γιά τη μοίρα και τη βάναυση ανάγκη που βασιλεύει εδώ κάτω. Ο Δημιουργός παρουσιάζεται ως «μέγας άρχων» ή «πρωτάρχων» και εκείνο πού τονίζεται είναι η τυραννία που ασκεί ο κακός Δημιουργός Θεός επί των ανθρώπων.
Πέρα από τον Χριστιανισμό, έλληνες φιλόσοφοι παρουσιάζονται επίσης διχασμένοι επάνω στις αντιλήψεις των Γνωστικών.
Για παράδειγμα, ο Πλωτίνος στο βιβλίο του «Προς Γνωστικούς» θα πολεμήσει τις αντιλήψεις τους και γενικά τη θεοσοφία των Γνωστικών, που την θεωρεί διαστροφή τής πλατωνικής διδασκαλίας.
Άλλοι Νεοπλατωνικοί όμως, όπως ο Πορφύριος και ο Ιουλιανός, ευθυγραμμίζονται με τους Γνωστικούς στην πολεμική τους κατά των χριστιανών και ιδιαίτερα στην απόκρουση της ιδέας ότι ο υπέρτατος θεός μπορεί να είναι ο ίδιος δημιουργός του υλικού κόσμου.
Από τον 2ο χριστιανικό αιώνα, δεν ήταν δύσκολη η ταύτιση του Θεού αυτού με τον αυστηρό και τυραννικό Θεό των Ιουδαίων και της Παλαιάς Διαθήκης. Αυτή η πολεμική, εξηγεί τον σεβασμό που έδειχναν οι Γνωστικοί σε κάθε τι που η Παλαιά Διαθήκη καταδικάζει, όπως για παράδειγμα την Εύα, τον όφι, τον Κάιν, τα Σόδομα κ.λπ.
Επιπλέον, κάθε πράξη που για τον θεό αυτό θεωρείται ανήθικη, για τους Γνωστικούς λαμβάνεται ως πράξη ηθικά αδιάφορη ή ακόμα και ότι οδηγεί στη σωτηρία, ακριβώς γιατί την απαγόρευσε ο κακός θεός .
Αν οποιαδήποτε πράξη, ακόμα κι αν θεωρείται έξω από τα εκάστοτε πλαίσια της ηθικής, οδηγεί στη γνώση και την εξύψωση του ατόμου, τότε επιβάλλεται να γίνει.
Σχετική με αυτή την πεποίθηση των Γνωστικών, παρουσιάζεται η μαρτυρία του Επιφανίου και άλλων εκκλησιαστικών συγγραφέων ότι μερικοί Γνωστικοί συμμετείχαν σε σεξουαλικά όργια με χαρακτήρα λατρευτικών ακολουθιών. Όμως κάτι τέτοιο, χωρίς να απορρίπτεται εξολοκλήρου, κρίνεται μάλλον υπερβολικό.
Υποσημειώσεις[]
Εσωτερική Αρθρογραφία[]
Βιβλιογραφία[]
- Ν. Ματσούκα, «Ιστορία της Φιλοσοφίας», έκδοση 7η, εκδ. «ΠΟΥΡΝΑΡΑ» (Θεσ/νίκη 2001)
- Σ. Αγουρίδη, «Ιστορία των Χρόνων της Καινής Διαθήκης», Δ΄έκδοση, εκδ. «ΠΟΥΡΝΑΡΑ» (Θεσ/νίκη 1985)
- Ι. Καραββιδόπουλου, «Απόκρυφα Χριστιανικά Κείμενα» Τόμος Α΄, εκδ. «ΠΟΥΡΝΑΡΑ» (Θεσ/νίκη 1999)
- «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους», εκδ. ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ, Τόμος ΣΤ'
Ιστογραφία[]
Κίνδυνοι Χρήσης |
---|
Αν και θα βρείτε εξακριβωμένες πληροφορίες "Οι πληροφορίες αυτές μπορεί πρόσφατα Πρέπει να λάβετε υπ' όψη ότι Επίσης, |
- Μην κάνετε χρήση του περιεχομένου της παρούσας εγκυκλοπαίδειας
αν διαφωνείτε με όσα αναγράφονται σε αυτήν
- Όχι, στις διαφημίσεις που περιέχουν απαράδεκτο περιεχόμενο (άσεμνες εικόνες, ροζ αγγελίες κλπ.)