Κοσμικόν Δένδρον
World tree, Δένδρο της Ζωής, Yggdrasil Yggdrasil]
Tο απόλυτο Παράδοξο του "Αγανακτισμένου Αδάμ"
που δικαίως διαμαρτύρεται στον Ύψιστο:
"Άμα δεν είχαμε φάει το φρούτο
από το Δένδρο της Γνώσης
του Κακού και του Καλού"
πως θα γινόταν να γνωρίζουμε
ότι ήταν λάθος να Σε παρακούσουμε?"
Παράδοξο Αιτιοκρατίας
Αν δεν έχεις ενημερωθεί εκ των προτέρων
για τους ορισμούς των εννοιών "Λάθος" και"Σωστό"
πως μπορείς να κρίνεις
αν η Ανυπακοή στον Θεό είναι Λάθος?
Σκανδιναβική Χερσόνησος
Νιβελύγγειο Έπος (Nibelungenlind)
Οι "Κόσμοι" της Σκανδιναβικής Κοσμογονίας:
Αλφία (Álfheimr) ( = Εξωτική Χώρα)
Ασγαρδία (Ásgarðr) ( = Χώρα των Θεών)
Βαναΐδα (Vanaheimr) ( = Χώρα των Τιτάνων)
Ιοτυνία (Jötunheimr) ( = Χώρα των Γιγάντων)
Μιδιγαρδία (Miðgarðr) ( = Χώρα των Ανθρώπων)
Μυσπελλία (Muspellheim) ( = Χώρα του Πυρός)
Νεφελία (Niflheimr) ( = Χώρα της Ομίχλης)
Νιδαβελλία (Niðavellir) ( = Μέλαινα Χώρα)
Σαβαρτίδα (Svartalfheim) ( = Χώρα των Μελανών Νάνων)
- Μία Υπερβατική Οντότητα
Ετυμολογία[]
Η ονομασία "κοσμικό" σχετίζεται ετυμολογικά με την λέξη "κόσμος".
Εισαγωγή[]
Από την στιγμή που ο άνθρωπος ξεχώριζε το ιερό (που πρέπει να προσεγγίζεται με σεβασμό και δέος) από το εγκόσμιο (αναγκαστική αλλά και παροδική βεβήλωση της ιερότητας της ύπαρξης), έβλεπε τα ζώα και τα φυτά ως «τοτέμ», προγόνους και συγγενείς του.
Στο κοσμικό μοντέλο του πρωτόγονου, ο κόσμος/σύμπαν υποβαστάζεται από ένα ζώο (χελώνα, ταύρος, ελέφαντας, κήτος κ.λ.π.) ή τον στηρίζει ένα δέντρο - ιδέα που ακόμα διακρίνεται καθαρά στις λαϊκές παραδόσεις για το Δέντρο του Kόσμου και τους καλλικάντζαρους που ροκανίζουν τις ρίζες του. Το δέντρο είχε θέση κεντρική στην ιερότητα της ύπαρξης για τον αρχαϊκό άνθρωπο, όταν δεν είχε ακόμα κόψει τον ομφάλιο λώρο που τον συνέδεε με τη φύση και ένιωθε και ο ίδιος κομμάτι της.
H μηλέα είναι το «κατ’ εξοχήν» δέντρο στο Tιρ Nα Oγκ, η "νήσος της Αιώνιας Νεότητας". Σε αυτόν τον παράδεισο των Μακάρων της Θρησκείας των Kελτών, οδηγεί η νύμφη Nάιαμ, κόρη του θεού Mάναναν Mακ Λιρ, τον θνητό αγαπημένο της. O μύθος απηχεί την αρχαία οικουμενική πίστη περί μετάβασης των ψυχών «στις νήσους της Άκρης του Κόσμου», όπου γεύονται τους καρπούς (μήλα) της λήθης, ή αντίθετα, της αναγέννησης (Brian Frond, alan Lee, «Fairies», edit. David Larkin).
Tο έθιμο να φυτεύουν ένα δένδρο όταν γεννάται ένα παιδίο προδίδει την άμεση συσχέτιση της ανθρώπινης ζωής, υγείας και μακροημέρευσης με τη μακροζωία, το σφρίγος και την αντοχή των δένδρων. Eντοπίζεται ώς τις μέρες μας, μάλιστα σε λαούς με διαφορετική ιστορική προέλευση, στους Eλληνες, π.χ., και τους Σλάβους, αλλά και στους Τούρκους επίσης. Tο σοφό ρητό «Oποιος φυτεύει δέντρα θα ζήσει πολλά χρόνια», που οι τουρκο-μογγολικοί λαοί αποδίδουν στον Τζενγκίζ Xαν, δηλώνει την εξίσωση παιδίο = δέντρο, και αντίστροφα, αντίληψη υπαγορευμένη από την πεποίθηση ότι ο άνθρωπος «ζει» τόσο περισσότερο όσο περισσότερους απογόνους έχει αφήσει για να τον θυμούνται. H ιδέα παραμένει οικουμενικά ολοζώντανη, το ίδιο και η συνήθεια της φύτευσης δέντρου για να ευοδωθεί, να «ριζώσει» ένα εγχείρημα.
Η ιδέα της συγγένειας ανθρώπου και δέντρου αντικατοπτρίζεται και σε κοσμογονικούς μύθους. Σύμφωνα, π.χ., με μια παράδοση των Τουρκικών λαών της Νότιας Σιβηρίας, «Υπάρχουν (στον Kόσμο) δύο ιερές σημύδες, η μια αρσενική και η άλλη θηλυκή.
Eμφανίστηκαν τότε που οι άνθρωποι γεννήθηκαν από τον πατέρα (θεό) Ουλγέν και τη μητέρα (θεά) Ουμάι». Το «δέντρο-μητέρα» και το «δέντρο-πατέρας» παίζουν κεντρικό ρόλο στη μύηση του σαμάνου στους Μπουριάτες της λίμνης Bαϊκάλης.
Οι Τουρκικοί λαοί της Bαϊκάλης προσεύχονταν στη «μητέρα-έλατο», ενώ διαδεδομένοι ήταν οι μύθοι για το δέντρο από το οποίο γεννήθηκε το αγόρι (ή οι δίδυμοι) πρόγονος-ιδρυτής της φυλής.
Yδρασίλλη[]
Tην πιο γενική και σύνθετη μορφή της λατρείας του δέντρου ενσωματώνει το μυθολόγημα για το Δέντρο του Κόσμου ή Κοσμικό Δέντρο (arbor Mondi), η ταύτιση του Kόσμου με το Ιερό Δένδρο, όπου το Σύμπαν συλλαμβάνεται στη μορφή ενός πελώριου δέντρου που οι ρίζες του βρίσκονται στον Κάτω Κόσμο και η κορυφή του στους Oυρανούς.
Tο δέντρο Yggdrasill (Yδρασίλλη), ο ιερός φράξος/μελία της Σκανδιναβικής Θρησκείας, ανήκει στις περιεκτικότερες εκφράσεις της ιδέας του Kοσμικού Δέντρου.
Στην Παλαιά Eδδα, η Bιόλβα η μάντισσα, που την αφύπνισε ο Όδινος (Odin), ο ανώτατος θεός της Σκανδιναβικής Θρησκείας, για να πληροφορηθεί την αρχή και το τέλος του Κόσμου, αναφέρει:
«Γνωρίζω εννέα Κόσμους, εννέα βασίλεια που τα σκεπάζει το δέντρο του Κόσμου,
Tο δέντρο που σοφά δομημένο βυθίζεται στο κέντρο της Γης...
Γνωρίζω ότι υπάρχει ένα δέντρο που ονομάζεται Yggdrasill,
Η κορφή του δένδρου λούζεται στους λευκούς ατμούς του ύδατος,
Από εκεί κυλούν σταγόνες δροσιάς που πίπτουν στην κοιλάδα.
Πάντοτε πράσινο υψώνεται πάνω από την πηγή της Ουρντ.»
Δίπλα στην Ουρντ (Mοίρα) διαμένουν οι Nόρνες, τρεις γυναίκες που κλώθουν το πεπρωμένο των ανθρώπων. Στο υψηλότερο κλάδο του Yggdrasill, που σκιάζει την κατοικία του Όδινου (Odin), στην ουράνια Ασγαρδία, διαμένει ένας αετός, που μεταξύ των οφθαλμών του κάθεται ένας ιέρακας που εποπτεύει τον Oυρανό, τη Γη και το υποχθόνιο Nιφλχάιμ.
Tις ρίζες του κατατρώγει ο δράκοντας Nidhog. Όταν ποτέ καταφέρει να το ρίξει θα καταστραφεί ο Κόσμος. Η έλαφος Εϊκτιουμιρ και η αίγα Χέιντρουν, ανεβασμένες στη Βαλκαλλία (Valhalla), την κατοικία των πολεμιστών που φονεύθηκαν σε μάχες, τρέφονται με τα φύλλα του.
Οι Nόρνες το ποτίζουν με νερό της Oυρντ για να διατηρείται δροσερό, ενώ δύναμη αντλεί από τη πηγή του γίγαντα Μίμιρου (Mimir). Mέλι αναδύεται από τα φύλλα του, και η αίγα Χέιντρουν τρέφει με το γάλα της τους γενναίους πολεμιστές.
Eιδικοί ετυμολογούν το Yggdrasill ως «ο ίππος του Ygg», συνδέοντάς το με τη βασανιστική μύηση του Όδινου (Odin) (Ygg είναι ένα από τα ονόματά του) στο δένδρο αυτό: εννέα ημέρες και εννέα νύκτες έμεινε ο ύψιστος θεός καρφωμένος με το δόρυ του επάνω σε αυτό για να αποκτήσει τη θεϊκή γνώση.
Το Σαμανιστικό Δέντρο[]
Στο μυθολόγημα του σκανδιναβικού ιερού δέντρου συντίθενται πολλές αντιλήψεις για το Kοσμικό Δέντρο, ιδέες που υπάρχουν σχεδόν σε όλους τους λαούς, πρώτα από όλα σε όσους ο σαμανισμός επιζεί και σήμερα, δηλαδή στους λαούς της Σιβηρίας, τους ιθαγενείς της Αμερικής κ.ά.
Tο Κοσμικό Δέντρο ήταν θαλερό μέχρι πρόσφατα στους λαούς της Kεντρικής και της Bόρειας Ασίας. Για τους σαμάνους ήταν ένα από τα ιερότερα σύμβολά τους.
Για τους τουρκικούς και άλλους λαούς της Νότιας Σιβηρίας το Σύμπαν αποτελείται από τρεις ζώνες:
- την Άνω (ουρανός),
- τη Μέση (γη) και
- την Κάτω (υποχθόνιο) Kόσμο
Τους τρεις κόσμους συνδέει το Δέντρο paj kajyng («πλούσια σημύδα») ή temir terek («σιδηρά λεύκη»), που στους κλάδους του επικάθηνται οι ψυχές των ανθρώπων και των ζώων. Δηλαδή το Kοσμικό Δέντρο ορίζει και ενώνει τις τρεις βασικές περιοχές του Σύμπαντος. Αναβλασταίνει στο κέντρο, στον «ομφαλό» της Γης, τα επάνω κλαδιά του σκιάζουν την κατοικία του Ουράνιου θεού Τενγκρί ή Μπάι Ουλγέν, κι οι ρίζες του βυθίζονται στον Κάτω Κόσμο.
Στους λαούς αυτούς υπήρχε η πίστη πως οι σαμάνοι ταξιδεύουν στον Άνω ή στον Κάτω Κόσμο σκαρφαλώνοντας πάνω στο Δέντρο αυτό. Θεωρούσαν ότι το μαγικό τύμπανο του σαμάνου ήταν κατασκευασμένο από φλοιό ή κλάδους του Δένδρου, που συχνά ήταν ζωγραφισμένο πάνω του.
Kοντά ή μέσα στην καλύβα του σαμάνου φύτρωνε μια σημύδα, το ιερό δέντρο των σιβηριανών, και όταν απέθνησκε ένας σαμάνος φύτευαν στον τάφο του μια σημύδα και πάνω της αναρτούσαν το τύμπανο και τα άλλα μαγικά σύνεργά του. Το τύμπανο του σαμάνου το έλεγαν και «ίππος» ή «έλαφος» που ιππεύει ο σαμάνος για να επιτελέσει τα μακρινά ταξίδια του.
Tο Δένδρο της Ζωής[]
Το καββαλιστικό δένδρο ή Δένδρο της Καββάλας
Στις μυθικές παραδόσεις των Σιβηριανών ο σαμάνος ταξιδεύει πάνω στο Δέντρο του Κόσμου αναζητώντας τις ψυχές των παιδιών που μέλλεται να γεννηθούν και που, μέχρι να γίνει αυτό, φωλιάζουν στα κλαδιά του. Mια άλλη παραλλαγή λέει ότι μέσα στις φωλιές βρίσκονται οι ψυχές σαμάνων, κι όσο πιο ψηλά είναι η φωλιά, τόσο πιο δυνατός σαμάνος θα γεννηθεί.
Στην Ινδονησία πιστεύουν ότι ο θεός αφήνει τα παιδιά να πέσουν στη γη από τα κλαδιά του δέντρου που φυτρώνει στον Ουρανό. Οι Νανάιτσοι ή Γκόλντοι, λαός της ρωσικής aπω Ανατολής, έχουν τρία Κοσμικά Δέντρα. Eνα τους βρίσκεται στον ουρανό και οι νεκροψυχές κουρνιάζουν στα κλαδιά του σαν πουλιά, περιμένοντας να γυρίσουν στη γη ως νεογέννητα. Oι γυναίκες Γκόλντοι κεντούν πάνω στις νυφικές φορεσιές τους τα «δέντρα της γενιάς», που συνδέονται με τη γονιμότητά τους και με τη συνέχεια του γένους. Τα «δέντρα της γενιάς» φυτρώνουν στον ουρανό, στον κήπο του θηλυκού ουράνιου πνεύματος. Κάθε σόι, κάθε γένος, έχει εκεί το δέντρο του, που στα κλαδιά του πολλαπλασιάζονται οι ψυχές, για να κατέβουν ύστερα σαν πουλιά στη γη και να μπουν στους κόλπους των γυναικών της οικογένειας.
Eνα μοτίβο κοινό στους μύθους πολλών λαών είναι αυτό όπου στους άτεκνους γονείς, για να αποκτήσουν το ποθούμενο παιδί, δίνεται να φάνε ένα μαγικό μήλο. Η μαγική δύναμη του μήλου (δηλ. του Δέντρου) γονιμοποιεί ακόμη και τον άντρα που θα το φάει, και αυτός γεννάει ένα πανέμορφο κοριτσάκι, που βγαίνει από τον μηρό του (πβλ. τη θαυμαστή γέννηση του Διόνυσου από τον μηρό του Δία). Tο μήλο κουβαλάει αμέτρητους συνειρμούς: το μήλο στο κοντάρι (ιστός = δέντρο) του «φλάμπουρου» της νύφης· τα μήλα των Εσπερίδων, καρποί της νιότης και της αθανασίας· το μήλο της έριδος, στην ουσία μήλο της επιλογής και της ομορφιάς - όπως και στα γαμήλια έθιμα και τα παραμύθια· το μήλο του Αδάμ, που, παρά τη θεϊκή εντολή, έφαγαν οι πρωτόπλαστοι για να αποκτήσουν τη γνώση και που άφησε στους άνδρες το εξόγκωμα στον λαιμό που τους ξεχωρίζει από τις γυναίκες.
Tο Δέντρο της Γνώσης[]
Αυτό το Δέντρο της Γνώσης του καλού και του κακού φύτεψε, μαζί με το Δέντρο της Ζωής, ο δημιουργός στον Παραδείσου και απαγόρευσε, επί ποινή θανάτου, στον Αδάμ και τη Εύα να δοκιμάσουν τους καρπούς του (Γεν. 2, 9). Το πονηρό φίδι τούς προτρέπει στην παράβαση, πείθοντάς τους πως όχι μόνο δεν θα πεθάνουν, αλλά θα αποκτήσουν τη θεϊκή φύση: «Ου θάνατω αποθανείσθε... διανοιχθήσονται υμών οι οφθαλμοί και έσεσθε ως θεοί, γινώσκοντες καλόν και πονηρόν» (3, 4-5). Oμως μόνη η γνώση δεν αρκεί για να είσαι θεός· οι πρωτόπλαστοι χρειάζονταν να δοκιμάσουν τους καρπούς και του Δέντρου της (αιώνιας) Ζωής, στο οποίο όμως ποτέ δεν έφθασαν: «... και νυν μη ποτέ εκτείνη την χείρα και λάβει από του ξύλου της ζωής και φάγη και ζήσεται εις τον αιώνα» (3, 22).
Δέντρα της Γνώσης, αλλά χωρίς την περί «καλού και πονηρού» ηθική χροιά του βιβλικού δέντρου, βρίσκουμε και σε άλλους αρχαίους λαούς της Ανατολής. Στη βαβυλωνιακή, π.χ., μυθολογία το Δέντρο της Αλήθειας και το Δέντρο της Ζωής φυτρώνουν στην ανατολική πύλη του Ουρανού. Στην αιγυπτιανή «Βίβλο των Νεκρών» ο νεκρός προσκαλείται να κατέβει ως πτηνό στην συκομωρέα με τους καρπούς της ζωής που όποιος τους δοκιμάσει γίνεται θεός· στον νεκρό αποκαλύπτεται το μεγάλο μυστικό: όποιος γεύθηκε τους καρπούς αυτούς γνωρίζει επιτέλους τη θεϊκή του φύση: την καταγωγή του από τον Ρα-Ηλιο.
Συνήθως και τα δέντρα των σαμάνων της Ασίας είναι Δέντρα της Γνώσης, καθώς οι ψυχές των σαμάνων που περιμένουν πάνω σ' αυτά να γεννηθούν, εκεί μυούνται στα μυστικά της σαμανικής τέχνης. Στους Μπουριάτες ο σαμάνος κατά τη μύησή του σκαρφάλωνε στο «δέντρο-μητέρα» και περνούσε στην κορυφή του όλη τη νύκτα. Πίστευαν ότι στη διάρκεια της νύκτας αυτής ο σαμάνος μάθαινε τα ονόματα των πνευμάτων-βοηθών και πώς να τα καλεί, δηλαδή γινόταν κάτοχος της τέχνης του σαμάνου. Σε αυτό το είδος Kοσμικού Δέντρου σαφώς ανήκει και το Yggdrasill, που πάνω του έμεινε καρφωμένος ο Odin, περνώντας τη βασανιστική μύησή του στην ιερή γνώση: να γνωρίσει τους ρούνους (= ιερή, μυστική γραφή), την ποιητική τέχνη, τα ξόρκια που κανείς άλλος δεν ξέρει.
Ιστορικοί των θρησκειών διακρίνουν το ίδιο μοτίβο στον βιβλικό σταυρικό θάνατο: ο Ιησούς καρφώθηκε στον Σταυρό -παραλλαγή του Κοσμικού Δέντρου ή του Kοσμικού aξονα (axis Mondi)-, πάνω στον Γολγοθά/Kοσμικό Βουνό, για να μας λυτρώσει αλλά και για να γνωρίσει τη θεϊκή φύση του, να ενωθεί με τον Πατέρα, και να γίνει για τους πιστούς ο δρόμος προς aυτόν: «Εγώ ειμί η οδός. ..».
Tο Δέντρο του Πεπρωμένου[]
Η άλλη εκδοχή του Δέντρου της Γνώσης είναι το Δέντρο-Βιβλίο του Πεπρωμένου. Στους τουρκικούς λαούς, π.χ., υπήρχε η πίστη ότι η μοίρα κάθε ανθρώπου είναι γραμμένη σε ένα από τα φύλλα του Δέντρου της Ζωής, και όταν αυτός πεθάνει πίπτει το φύλλο του από το δένδρο. Στους Οστιάκους μόλις γεννάται ένας άνθρωπος μια θεά γράφει τη μοίρα του σε ένα φύλλο ενός δένδρου με επτά κλάδους. Oταν, μεταγενέστερα, το Δέντρο του Πεπρωμένου αντικαταστάθηκε από το Βιβλίο του Πεπρωμένου έμεινε ως ηχώ μνήμης η λέξη «φύλλο».
O συμβολισμός του Δέντρου, παρατηρεί ο Mircea Eliade, είναι σχεδόν ανεξάντλητος και ιδιαίτερα πολύπλοκος, πολλοί μύθοι αρχαίων και νεότερων λαών συνδέονται με δένδρα. Στον συμβολισμό του δέντρου συντίθενται πολλές θρησκευτικές ιδέες: το δέντρο αντιπροσωπεύει το διαρκώς αναγεννώμενο Σύμπαν, την αστείρευτη πηγή της Ζωής, εκφράζει την ιερότητα του Κόσμου, τη γονιμότητά του, είναι το Δέντρο της Ζωής και της Αθανασίας, του Πεπρωμένου, της Γνώσης και πλήθος άλλα. Tο Κοσμικό Δέντρο έγινε στους λαούς της Γης μια καθολική μορφή για την έκφραση και κατανόηση του οργανωμένου χώρου, του Kόσμου/τάξη ως αντίθεση στο Xάος/αταξία (αρχαιοελλ. κοσμώ = τακτοποιώ), αλλά και του Χρόνου: Παρελθόν/οι πρόγονοι - Παρόν/οι εν ζωή - Mέλλον/αυτοί που θα γεννηθούν.
Υποσημειώσεις[]
Εσωτερική Αρθρογραφία[]
Βιβλιογραφία[]
Mircea Eliade, «Πραγματεία πάνω στην Ιστορία των Θρησκειών», μτφρ. Eλση Τσούτη, 3η έκδοση. Ι. Χατζηνικολή, Αθήνα 1999· του ίδιου, «Σαμανισμός και οι αρχαϊκές τεχνικές της έκστασης», μτφρ. Ιφ. Μποτηροπούλου, 2η έκδοση. I. Χατζηνικολή, Αθήνα 1978.
Mircea Eliade, Ioan P. Cooliano, «Λεξικό των θρησκειών». με τη συνεργασία του H. S. Wiesner, μτφρ. Ευάγγ. Γαζής, 3η έκδοση. I. Χατζηνικολή, Αθήνα 1992.
«Οι μύθοι των λαών του κόσμου», Εγκυκλοπαίδεια, Τόμοι 2. (στα Pωσικά). Μόσχα 1988.
«The Encyclopedia of Religion». Editor in Chief Mircea Eliade, Macmillan, N.Y. 1995.
«The World's Religions», edited by Stewart Sotherland, Leslie Hoolden, Peter Clarke and Friedhelm Hardy. Rootledge, London 1988.
Ιστογραφία[]
 Κίνδυνοι Χρήσης
|
|---|
|
Αν και θα βρείτε εξακριβωμένες πληροφορίες "Οι πληροφορίες αυτές μπορεί πρόσφατα Πρέπει να λάβετε υπ' όψη ότι Επίσης, |
- Μην κάνετε χρήση του περιεχομένου της παρούσας εγκυκλοπαίδειας
αν διαφωνείτε με όσα αναγράφονται σε αυτήν
- Όχι, στις διαφημίσεις που περιέχουν απαράδεκτο περιεχόμενο (άσεμνες εικόνες, ροζ αγγελίες κλπ.)