Μυκηναϊκός Πολιτισμός
Οι Αχαιοί κατά την Μυκηναϊκή Εποχή.
Μυκηναϊκά Ξίφη.
Μυκηναϊκή "Μάσκα Αγαμέμνονα".
- Πολιτισμός της Βαλκανικής Χερσονήσου.
Ετυμολογία[]
Η ονομασία "Μυκηναϊκός " σχετίζεται ετυμολογικά με την λέξη "Μυκήνες".
Ο όρος «μυκηναϊκός» προέρχεται από την πρώτη αρχαιολογική θέση του πολιτισμού αυτού στην οποία εντοπίστηκε, τις Μυκήνες, που αποτελούν και ένα από τα σημαντικότερα κέντρα του.
Εισαγωγή[]
Με τον όρο Μυκηναϊκός Πολιτισμός χαρακτηρίζεται ο προϊστορικός πολιτισμός της Ύστερης Εποχής του Χαλκού, που αναπτύχθηκε την περίοδο 1700 - 1001 π.Χ., κυρίως στην κεντρική και νότια ηπειρωτική Ελλάδα.
Κατά την περίοδο ακμής του εξαπλώθηκε και στην Κρήτη, στις νήσους του Αιγαίου και στην Ανατολική Μεσόγειο.
Ο Μυκηναϊκός Πολιτισμός ταυτίζεται με την τελευταία περίοδο του Ελλαδικού Πολιτισμού, τον Υστεροελλαδικό Πολιτισμό.
Ταξινομείται κλασσικά ως προϊστορικός, καθώς οι γνώσεις μας για αυτόν βασίζονται μέχρι σήμερα κυρίως σε αρχαιολογικά ευρήματα[1].
Χρονολόγηση[]
Χρονολογικός Πίνακας του Μυκηναϊκού Πολιτισμού.
Οι περίοδοι εξέλιξης του Μυκηναϊκού Πολιτισμού ορίζονται με διάφορα κριτήρια.
Από χρονολογική άποψη σημαντική είναι η κεραμική, η οποία, καθώς εξελίσσεται με σχετικά ταχείς ρυθμούς, επιτρέπει την οριοθέτηση σύντομων φάσεων και την κατάρτιση ενός ευέλικτου χρονολογικού συστήματος.
Ο Μυκηναϊκός Πολιτισμός καλύπτει χρονολογικά τις κεραμικές φάσεις Υστεροελλαδική (συντ. ΥΕ) Ι, ΙΙ και ΙΙΙ, με μικρότερες υποδιαιρέσεις.
Φαινόμενα που προοιωνίζονται την εμφάνισή του παρατηρούνται ήδη κατά τη Μεσοελλαδική (ΜΕ) ΙΙΙ και παλαιότερα.
Η απόλυτη χρονολόγηση αυτών των φάσεων σε αιώνες π.Χ. παρουσιάζει διακυμάνσεις και οι αριθμοί που δίνονται στο χρονολογικό πίνακα είναι ενδεικτικοί.
Ακολουθούν σε γενικές γραμμές την άποψη της «υψηλής χρονολόγησης», που είναι η περισσότερο αποδεκτή, και τοποθετεί τις εξελίξεις μέχρι και 100 έτη ενωρίτερα από ό,τι η «χαμηλή χρονολόγηση».
Σημαντικότερες για την παρακολούθηση ιστορικών φαινομένων είναι οι περίοδοι που ορίζονται με βάση πολιτισμικά χαρακτηριστικά, όπως η ταφή σε λακκοειδείς τάφους από τη ΜΕ ΙΙΙ ως την πρώιμη ΥΕ ΙΙΑ (Περίοδος των Λακκοειδών Τάφων) και η ύπαρξη ανακτόρων κυρίως κατά τις φάσεις ΥΕ ΙΙΙΑ1-ΥΕ ΙΙΙΒ2 (Ανακτορική Περίοδος).
Σε χρήση είναι επίσης οι όροι «Πρώιμη Μυκηναϊκή Περίοδος» (ΜΕ ΙΙΙ-ΥΕ ΙΙΒ) και «Ύστερη Μυκηναϊκή Περίοδος» (ΥΕ ΙΙΙΑ1-ΥΕ ΙΙΙΓ).
Την παρακμή του Μυκηναϊκού Πολιτισμού στο τέλος της ΥΕ ΙΙΙΓ φάσης ακολουθεί η περίοδος που, λόγω των πρώιμων γεωμετρικών μοτίβων της κεραμικής της, έχει ονομαστεί Πρωτογεωμετρική.
| Αρχαιολογική Εποχή | Χρονολογία |
|---|---|
| Πρωτο-Ελλαδική Εποχή (Proto-Helladic) | 3000 - 2800 |
| Πρώιμη Ελλαδική Εποχή I (Early Helladic I) | 2800 - 2500 |
| Πρώιμη Ελλαδική Εποχή II (Early Helladic II) | 2500 - 2300 |
| Πρώιμη Ελλαδική Εποχή III (Early Helladic III) | 2300 - 2100 |
| Μέση Ελλαδική Εποχή (Middle Helladic) | 2100 - 1600 |
| Ύστερη Ελλαδική Εποχή I (Late Helladic I | 1600 - 1500 |
| Ύστερη Ελλαδική Εποχή II (Late Helladic II | 1500 - 1400 |
| Ύστερη Ελλαδική Εποχή III (Late Helladic III | 1400 - 1100 |
Γεωγραφική Εξάπλωση[]
Κέντρα της Μυκηναϊκής Ελλάδας.
Μυκηναϊκή Εποχή. Αχαϊκό Εμπόριο
Σημαντικότερη πηγή για την πολιτισμική γεωγραφία του Μυκηναϊκού κόσμου παραμένουν τα αρχαιολογικά ευρήματα, με δεύτερη σημαντικότερη τα κείμενα της Γραμμικής Β γραφής.
Η μελέτη της Μυκηναϊκής γεωγραφίας με βάση την Ιλιάδα και την Οδύσσεια, που κυριάρχησε στην έρευνα τις προηγούμενες δεκαετίες, θεωρείται ατελής έως παραπλανητική. Τα ομηρικά έπη χρονολογούνται πέντε αιώνες αργότερα από το τέλος του Mυκηναϊκού Πολιτισμού και είναι έργα ποιητικά-μυθολογικά, όχι ιστορικά-γεωγραφικά. Σήμερα πιστεύεται ότι αντικατοπτρίζουν από πολιτισμική άποψη την εποχή που γράφηκαν, καθώς και την αμέσως προηγούμενη περίοδο.
Η αντιπαραβολή των Μυκηναϊκών αρχαιολογικών και των Ομηρικών λογοτεχνικών δεδομένων είναι θεμιτή στο βαθμό που συνειδητοποιείται ότι από αυτή την αντιπαραβολή φωτίζονται περισσότερο τα ίδια τα Ομηρικά έπη και ειδικότερα η ποιητική εκμετάλλευση του παρελθόντος από τον ποιητή τους, παρά ο Μυκηναϊκός Πολιτισμός ως ιστορικό φαινόμενο.
Στο γεωγραφικό πυρήνα του μυκηναϊκού κόσμου ανήκει η Θεσσαλία, η ανατολική Μέση Ελλάδα (Αττική, Βοιωτία) και η Πελοπόννησος.
Ιδιαίτερη συγκέντρωση αρχαιολογικών θέσεων, στις οποίες περιλαμβάνονται και ανακτορικές ακροπόλεις, παρουσιάζουν η Αργολίδα και η Μεσσηνία, που μπορούν να θεωρηθούν τα δύο αρχαιότερα και σημαντικότερα κέντρα του Μυκηναϊκού Πολιτισμού, αν και η εικόνα αυτή οφείλεται ως ένα βαθμό στο γεγονός ότι αυτές οι περιοχές είναι και οι πιο εντατικά ερευνημένες. Σημαντικά αρχαιολογικά κατάλοιπα έχουν έλθει στο φως τα τελευταία χρόνια και στην ευρύτερη περιοχή του νοτιοανατολικής Θεσσαλίας (Βόλος), που επιτρέπουν να εντάξουμε και τη Θεσσαλία στις περιοχές εξάπλωσης του Μυκηναϊκού Πολιτισμού.
Ο Μυκηναϊκός Πολιτισμός εξαπλώθηκε σταδιακά προς νότια και ανατολικά μέσω των θαλάσσιων δρόμων, ώστε για την εποχή ακμής του, το 13ο αι. π.Χ., να μπορεί να αναγνωριστεί μια ομοιογενής πολιτισμική σφαίρα επιρροής του Μυκηναϊκού Πολιτισμού τουλάχιστο στο χώρο του Αιγαίου, η λεγόμενη «Μυκηναϊκή Κοινή».
Τα άφθονα ευρήματα εισηγμένης Μυκηναϊκής κεραμικής στις Αιγαιωτικές νήσους και σε ολόκληρη την ανατολική Μεσόγειο, καθώς και η ανάπτυξη επιτόπιων απομιμήσεων, δίνουν τα σημαντικότερα στοιχεία.
Ωστόσο από μόνη της η κεραμική δεν αποδεικνύει και την παρουσία Mυκηναίων εποίκων ούτε και διαφωτίζει τη σχέση πιθανών τέτοιων εποίκων με τους ιθαγενείς πληθυσμούς. Η παρουσία σε μια περιοχή ξένων ταφικών ή λατρευτικών εθίμων, που είναι στενά συνδεδεμένα με ένα λαό, και η γραφή, ως ενδεικτική της γλώσσας του, δίνουν πιο ισχυρές ενδείξεις.
Με βάση αυτά τα δεδομένα θεωρείται σχεδόν βέβαιη η παρουσία Αχαιών στις Αιγαιωτικές νήσους και την Κρήτη από την ΥΕ ΙΙΒ (περί 1500 π.Χ.), στις Κυκλάδες από την ΥΕ ΙΙΙΑ, τα Δωδεκάνησα και τα παράλια της Μ. Ασίας λίγο αργότερα, και στην Κύπρο από τα τέλη της ΥΕ ΙΙΙΓ (τέλη 12ου αι. π.Χ.).
Η εξάπλωση των Μυκηναίων στα νησιά του Αιγαίου, όπου προηγουμένως κυριαρχούσαν οι Μινωίτες Κρήτες, σχετίζεται ασφαλώς με τη Μυκηναϊκή κυριαρχία στην Κρήτη.
Γραπτές Χετταϊκές πηγές αναφέρουν για την Ahhiyawa και την Millawanda, όμως τόσο η ετυμολογική σχέση αυτών των όρων με τις λέξεις «Αχαιός» και «Μίλητος», όσο και η γεωγραφική τοποθέτηση των βασιλείων που δηλώνουν είναι αντικείμενα έντονης διαφωνίας των ειδικών.
Πληθυσμιακές ομάδες Αχαϊκής καταγωγής είναι πιθανόν να εγκαταστάθηκαν στην Κιλικία της Μ. Ασίας, στη Παλαιστινιακή ακτή και στην Ιταλία κατά την ΥΕ ΙΙΙΓ (τέλη 12ου αι. π.Χ.). Το φαινόμενο συνδέεται ίσως με την αναστάτωση και την παρακμή που επικράτησε μετά την κατάρρευση των Αχαϊκών κρατών στη Μητροπολιτική Ελλάδα.
Απώτερους απόηχους αυτών των μετακινήσεων μπορεί να διασώζουν και οι αναφορές της Παλαιάς Διαθήκης στους Φιλισταίους, αν προέρχονται πράγματι από το Αιγαίο. Η αιφνίδια ίδρυση νέων οικισμών (ή ο εξοπλισμός παλαιών) με οχυρωματικά τείχη Μυκηναϊκού τύπου στις Κυκλάδες και στην Κύπρο είναι άλλη μια ένδειξη αναταραχών στη διάρκεια του 12ου αι. π.Χ.
Εκτός από τις περιοχές με επαρκή στοιχεία για μόνιμη εγκατάσταση και κυριαρχία των Αχαιών, είναι γνωστές συστηματικές επαφές με σημαντικά ναυτικά και εμπορικά κέντρα της εποχής.
Σε αυτά συγκαταλέγονται:
- η Τροία στη βορειοδυτική Μικρά Ασία,
- η Ουγκαρίτ στη Συρία,
- η Σαρδηνία και
- η Ιβηρική Χερσόνησος.
Τα μυκηναϊκά ευρήματα στην Αίγυπτο είναι σπάνια, υπάρχουν όμως Αιγυπτιακές γραπτές πηγές και Αιγυπτιακά ευρήματα στην Κρήτη και την Πελοπόννησο, που υποδηλώνουν επαφές με τη χώρα των φαραώ, και μάλιστα σε ανώτατο διπλωματικό επίπεδο.
Αρχιτεκτονική[]
Μυκηναϊκή Εποχή "Ακρόπολη". "Αναπαράσταση" της ακρόπολης των Μυκηνών.
Στη Μυκηναϊκή αρχιτεκτονική συμπςεριλαμβάνονται οχυρές ακροπόλεις, που περιλαμβάνουν ανάκτορα, και ταφικά μνημεία.
Τειχισμένες ακροπόλεις έχουν εντοπισθεί στην Τίρυνθα, τις Μυκήνες και τη Μιδέα της Αργολίδας, στη Λάρισα του Άργους, στον Γλα της Βοιωτίας, καθώς και στην Αθήνα, στη θέση της μεταγενέστερης Ακρόπολης.
Οι Έλληνες της πρώτης χιλιετίας αισθάνονταν δέος βλέποντας τα ερείπεια των μυκηναϊκών ακροπόλεων και απέδιδαν την κατασκευή τους στους Κύκλωπες. Από εκεί προήλθε ο χαρακτηρισμός των Μυκηναϊκών τειχών ως «κυκλώπειων».
Στην ταφική αρχιτεκτονική κυριαρχούν τρεις τύποι τάφων:
- ο λακκοειδής,
- ο λαξευτός θαλαμοειδής ή θαλαμωτός και
- ο θολωτός.
Οι θολωτοί τάφοι συγκαταλέγονται χωρίς αμφιβολία στα λαμπρότερα και εντυπωσιακά αρχιτεκτονήματα του Μυκηναϊκού Πολιτισμού.
Κοινωνικοπολιτική Οργάνωση[]
| Mυκηναϊκά Επαγγέλματα | |
|---|---|
|
a-to-po-qo |
|
|
to-ko-so-wo-ko |
τοξοποιός |
|
to-ro-no-wo-ko |
|
|
di-da-ka-ro |
|
|
de-ku-tu-wo-ko |
δικτυοκατασκευαστής |
|
a-ra-ka-te-ja |
υφάντρια |
|
du-ru-to-mo |
|
|
ri-na-ko-ro |
συλλογέας λίνου |
|
e-re-ta |
κωπηλάτης |
|
ru-ra-ta |
μουσικός λύρας |
|
i-ja-te |
|
|
ra-pte |
|
|
ra-pi-ti-ra2 |
ράπτρια |
|
i-je-re-u |
ιερέας |
|
i-je-re-ja |
ιέρεια |
|
to-ko-do-mo |
κτίστης |
|
ku-ru-so-wo-ko |
|
|
ka-ke-u |
|
|
o-pi-su-ko |
επόπτης σύκων |
|
ka-ru-ke |
κήρυκας |
|
ke-ra-me-u |
|
|
ku-na-ke-ta |
κυνηγός |
|
na-u-do-mo |
|
|
pu-ka-wo |
|
Οι γνώσεις μας για την κοινωνική οργάνωση και το πολιτικό σύστημα των μυκηναϊκών βασιλείων στην εποχή της ακμής τους προέρχονται από τις πινακίδες Γραμμικής Β γραφής που βρέθηκαν κυρίως στην Πύλο, αλλά και στην Κνωσό. Τα ευρήματα πινακίδων από άλλα ανάκτορα είναι λίγα, δεν φαίνεται όμως να υπήρχαν σημαντικές διαφορές από βασίλειο σε βασίλειο.
Ανώτατος άρχοντας ενός μυκηναϊκού κράτους είναι ο "άναξ" (wa-na-ka). Η εξουσία του δεν στηρίζεται σε προσωποπαγές δίκαιο και δυναστικές γενεαλογίες, αλλά στην ικανότητά του να ρυθμίζει την αναδιανομή προϊόντων και υπηρεσιών στα όρια του κράτους του, να οργανώνει πλούσια συμπόσια με πάνδημη συμμετοχή και να εξασφαλίζει την εύνοια των θεών με την οργάνωση και διεξαγωγή της λατρείας.
Υπάρχουν μαρτυρίες ότι αναγνωριζόταν και στον ίδιο θεϊκή υπόσταση, και εδώ φαίνεται η επίδραση της μινωικής ιδεολογίας της εξουσίας στη μυκηναϊκή.
Ο wa-na-ka δεν φαίνεται να διεκδικούσε κύρος με την απόδοσή του στο πεδίο της μάχης, όπως οι Ομηρικοί ή οι Μακεδόνες βασιλείς αργότερα. Η αρχηγία του στρατού ήταν ίσως υπόθεση ενός άλλου ανώτατου αξιωματούχου, του ra-wa-ke-ta λαβαγέτας («αρχηγός του λαού», από το "λαός" + άγω), που εμφανίζεται δεύτερος στην ιεραρχία.
Έτσι εξηγείται μια σημαντική ιδιομορφία των Αχαϊκών κρατών, η αδιαφορία των αρχείων και της τέχνης για τον άνακτα ως άτομο, για το όνομα, την ιστορία και τη γενεαλογία του. Ένα σώμα ανώτατων πολεμιστών περί τον άνακτα αποτελούσαν οι "επέται", e-qe-ta (ακόλουθοι, σύντροφοι).
Ο τίτλος "βασιλεύς" (qa-si-re-u) υπάρχει στα μυκηναϊκά κράτη, η έννοιά του όμως είναι ασαφής και οπωσδήποτε δεν δηλώνει τον ανώτατο άρχοντα. Βασιλείς (qa-si-re-u) είναι περισσότεροι από ένας στην Πύλο και ασχολούνται, σε μια περίπτωση, με την επιστασία χαλκουργών. Έχουν ίσως και θρησκευτικά καθήκοντα, όπως ο "άρχων βασιλεύς" στην Κλασσική Περίοδο, καθώς και καθήκοντα τοπικού άρχοντα.
Ο ko-re-te με βοηθό έναν po-ro-ko-re-te (περιέχει το πρόθεμα προ-) ηγείται ενός οικονομικού διαμερίσματος από τα 16 που είναι γνωστά στο βασίλειο της Πύλου ως ένα είδος επάρχου (πρβλ. curator και procurator της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας).
Τα κείμενα της Γραμμικής Β αναφέρουν πλήθος άλλων αξιωματούχων, των οποίων οι τίτλοι όμως δεν έχουν ερμηνευθεί ακόμα ικανοποιητικά.
Ο da-mo (δήμος) είναι το οργανωμένο σώμα του λαού, η κοινότητα, που έχει στην ιδιοκτησία της το μεγαλύτερο μέρος της γης και την παραχωρεί κατά τεμάχια στον wa-na-ka, τον ra-wa-ke-ta και σε άλλους αξιωματούχους για τις υπηρεσίες που παρέχουν. Ο da-mo αποτελεί επίσης τη βάση για το σχηματισμό του στρατιωτικού σώματος που διοικεί ο ra-wa-ke-ta. Στην Πύλο υπάρχει και μια μοναδική αναφορά σε ένα συμβούλιο γερόντων, την ke-ro-si-ja (γερουσία).
Η υπόλοιπη κοινωνική ιεραρχία βασίζεται, όπως και αργότερα στην αρχαία Ελλάδα, στην αυστηρή διάκριση μεταξύ e-re-u-te-ro (ελεύθερος) και do-e-ro (δούλος). Οι τελευταίοι ήταν στην ιδιοκτησία ελεύθερων ιδιωτών ή θρησκευτικών ιδρυμάτων (te-o-jo do-e-ro (θεο-δούλος), μπορούσαν να μεταπωληθούν, και αναφέρονται με το όνομα του κυρίου τους, όχι με το δικό τους. Μπορούσαν όμως και οι ίδιοι να αναπτύξουν αυτόνομη οικονομική δραστηριότητα μισθώνοντας γη ή ασκώντας κάποια τέχνη, όπως η μεταλλουργία.
Για την εσωτερική ιεραρχία των ελευθέρων δεν διατίθονται πολλά στοιχεία. Η διαστρωμάτωσή τους συνάγεται από διαφορές στην ποσότητα ή το είδος του οπλισμού και στην έκταση γης που τους παραχωρείται από τον da-mo. Με το τελευταίο κριτήριο διακρίνονται στην Πύλο λίγοι te-re-ta (τελεσταί) ως κάτοχοι μεγάλων εκτάσεων γης με έδρα το θρησκευτικό κέντρο pa-ki-ja-ne στην περιφέρεια του βασιλείου.
Ως κάτοχοι γης αναφέρονται επίσης βοσκοί και μελισσουργοί (me-ri-te-u).
Οι ka-ma-e-u αντίθετα μισθώνουν γη της ιδιαίτερης κατηγορίας ka-ma και είναι υποχρεωμένοι να καταβάλλουν εισφορές. Η έκταση ενός τεμαχίου γης μετρείται με τους σπόρους που απαιτούνται για τη σπορά του και οι σπόροι μετρούνται με δοχεία. Μονάδα μέτρησης της γης είναι συνεπώς ο αριθμός δοχείων με σπόρους.
Μυκηναϊκή Θρησκεία[]
| Θεότητες στα μυκηναϊκά κείμενα | |
|---|---|
| di-we | Ζεύς |
| e-ra | Ήρα |
| e-ma-a | Ερμής |
| a-re | Άρης |
| a-pe-ro2 | Απόλλων |
| po-se-da-o-ne | Ποσειδών |
| di-wo-nu-so | Διόνυσος |
| a-ta-na-po-ti-ni-ja | Ποτνία Αθηνά |
| a-ti-mi-te | Άρτεμις |
| e-nu-wa-ri-jo | Ενυάλιος |
| pa-ja-wo-ne | Παίων |
| e-ri-nu-we | Ερινύς |
| da-pu2-ri-to-jo po-ti-ni-ja | Λαβυρίνθου Ποτνία |
| si-to po-ti-ni-ja | Σίτου Ποτνία |
| e-re-u-ti-ja | Ειλείθυια |
| te-o-i | θεοί |
Οι πηγές που διαθέτουμε για τη Μυκηναϊκή θρησκεία είναι τα αρχαιολογικά ευρήματα σε χώρους ιερών, οι εικονογραφικές μαρτυρίες στη Μυκηναϊκή Τέχνη και ιδιαίτερα στη Σφραγιδογλυφία, και οι αναφορές των κειμένων της Γραμμικής Β σε θεότητες, αφιερώματα και τελετουργίες.
Οι πηγές αυτές δεν είναι χωρίς προβλήματα. Η αρχαιολογική ταύτιση ιερών χώρων και ευρημάτων (ειδωλίων, λατρευτικών σκευών), καθώς και η θρησκευτική ερμηνεία εικονογραφικών παραστάσεων εμπεριέχουν πάντοτε το στοιχείο της υποκειμενικότητας και της αβεβαιότητας, καθώς δεν υπάρχουν επιγραφές που να καθοδηγούν αυτές τις ερμηνείες.
Ένα επιπλέον πρόβλημα είναι ότι οι λατρευτικές πρακτικές, τα ιερά σκεύη και σύμβολα και η θρησκευτική τέχνη των Μυκηναίων αναπτύχθηκε υπό την έντονη επίδραση του Μινωικού Πολιτισμού σε τέτοιο βαθμό, ώστε ακόμα και στο επίπεδο της έκφρασης να είναι εξαιρετικά δύσκολη η διάκριση του καθαρά μυκηναϊκού από το μινωικό στοιχείο ήδη από την ΥΕ Ι περίοδο.
Η διάκριση της μυκηναϊκής από τη μινωική θρησκεία είναι πράγματι ένα από τα πιο ακανθώδη προβλήματα της θρησκειολογικής έρευνας του Μυκηναϊκού Πολιτισμού.
Τέλος, τα κείμενα της Γραμμικής Β είναι διοικητικά-λογιστικά και όχι θρησκευτικά, μυθολογικά ή τελετουργικά και διασώζουν πληροφορίες για τέτοια θέματα μόνο στο βαθμό που άπτονται οικονομικών και διοικητικών θεμάτων. Έτσι, η μελέτη της μυκηναϊκής θρησκείας παραμένει αναγκαστικά στο πεδίο έρευνας της προϊστορικής αρχαιολογίας και ερευνάται ως πνευματικό δημιούργημα με βάση κυρίως υλικά κατάλοιπα, όσο κι αν αυτό ηχεί αντιφατικό.
Η προσφυγή σε ελληνικά κείμενα της ιστορικής περιόδου για τη μελέτη της προϊστορικής θρησκείας κυριάρχησε στα πρώιμα στάδια της μελέτης του μυκηναϊκού παρελθόντος, σήμερα όμως θεωρείται γενικά αναχρονιστική.
Ωστόσο πολλά στοιχεία της ιστορικής ελληνικής θρησκείας εντοπίζονται με βάση τις παραπάνω πηγές και στο Μυκηναϊκό Πολιτισμό, σε βαθμό που να θεωρείται ως συνέχεια της θρησκείας από τους προϊστορικούς χρόνους. Οι περισσότερες ελληνικές θεότητες μαρτυρούνται ήδη στα μυκηναϊκά κείμενα. (Στον πίνακα, οι μυκηναϊκοί τύποι αναγράφονται συνήθως στη δοτική, όπως αναφέρονται στις πινακίδες).
Τελετουργική[]
Η θυσία ζώων και η ακόλουθη τελετουργική κατανάλωση του κρέατος των σφαγίων (sa-pa-ke-te-ri-ja) είναι δύο σημαντικά λατρευτικά έθιμα στο μυκηναϊκό κόσμο.
Στη Σειρά Wu των αρχείων της Θήβας και στην πινακίδα Un 138 από το μυκηναϊκό ανάκτορο της Πύλου είναι καταχωριμένες οι εισφορές ζώων και άλλων τροφίμων από νομικά και φυσικά πρόσωπα, που αρκούν για την τροφοδοσία μέχρι και 1000 ατόμων κάθε φορά στα πλαίσια θρησκευτικών συμποσίων που οργανώνονται από την κεντρική διόίκηση.
Άλλα σκεύη, έπιπλα και σχετικός εξοπλισμός αναφέρονται στα αρχεία της Κνωσού και στη Σειρά Ta από την Πύλο.
Στο ανάκτορο της Πύλου, που προφανώς χρησιμοποιήθηκε και για τη διοργάνωση πολυπληθών συμποσίων, βρέθηκαν 2854 κύλικες, το πλέον διαδεδομένο αγγείο πόσεως κρασιού στη μυκηναϊκή περίοδο, μόνο στο Δωμάτιο 19.
Άλλες βρέθηκαν διάσπαρτες στις αυλές του ανακτόρου. Στις μαρτυρίες αυτές προστίθεται η αποσπασματική Τοιχογραφία του Λυρωδού, που κοσμούσε τον τοίχο όπισθεν του θρόνου στην κεντρική αίθουσα του μεγάρου της Πύλου. Εκεί διακρίνονται ένας ταύρος, μάλλον πάνω σε τράπεζα προσφορών έτοιμος για θυσία, άγνωστος αριθμός συμποσιαστών καθισμένων σε τράπεζες ανά δύο με υψωμένες χείρες (κρατώντας κύλικες;) και ένας μουσικός, που συνοδεύει με τη λύρα του την τελετή.
Στην τοιχογραφία, η τελετή φαίνεται να λαμβάνει χώρα στο ύπαιθρο, όμως και μέσα στο ίδιο δωμάτιο, δίπλα στο θρόνο, υπάρχουν αύλακες στο δάπεδο, που προφανώς χρησιμοποιούνταν για προσφορές υγρών στη θεότητα.
Στον προθάλαμο του ανακτόρου απεικονίζονταν λατρευτές να μεταφέρουν δώρα.
Όλα τα στοιχεία δείχνουν ότι ο άναξ κατείχε κεντρική θέση στη μυκηναϊκή λατρεία ως οργανωτής και ως αποδέκτης της. Αναφορές που τον εμφανίζουν να λαμβάνει προσφορές ελαίου μαζί με άλλες θεότητες, οδηγούν πολλούς μελετητές στο συμπέρασμα ότι αναγνωριζόταν θεϊκή υπόσταση και στον ίδιο τον άνακτα, όπως πιθανότατα και στους ηγεμόνες των μινωικών ανακτόρων παλαιότερα.
Η Αχαϊκή Παρακμή[]
Μυκηναϊκή Εποχή. Χάρτης της Αχαϊκής Εξάπλωσης και των συγχρόνων του Ανατολικών Αυτοκρατοριών.
Τα πρώτα σημεία κρίσης στα ανακτορικά κέντρα εμφανίζονται με εκτεταμένες καταστροφές από σεισμό στο τέλος της ΥΕ ΙΙΙΒ1.
Λίγο αργότερα καίγεται η ακρόπολη του Γλα και εγκαταλείπεται.
Στην Τίρυνθα, τις Μυκήνες και την Αθήνα συνεχίζεται η ζωή, στις αρχές της ΥΕ ΙΙΙΒ2 όμως προστίθενται ολόκληρες πτέρυγες στους οχυρωματικούς περιβόλους για να διασφαλιστεί η πρόσβαση στις πηγές ύδατος από το εσωτερικό των ακροπόλεων.
Εργασίες οχύρωσης καταγράφονται στη Μιδέα και στη "Φυλακωπή" της Μήλου την ίδια περίοδο, ενώ στις Μυκήνες και την Πύλο επεκτείνονται οι αποθηκευτικοί χώροι και οι βιοτεχνικές εγκαταστάσεις που γειτνιάζουν άμεσα με τα ανάκτορα.
Όλα αυτά προσομοιάζουν με μέτρα ασφαλείας σε αναμονή κάποιας πολιορκίας.
Επίσης κατά την ΥΕ ΙΙΙΒ2 αρχίζει η ανάπτυξη τοπικών ιδιαιτεροτήτων στο Μυκηναϊκό κόσμο και η διάσπαση της πολιτισμικής ομοιομορφίας της ανακτορικής περιόδου, προφανώς λόγω χειροτέρευσης της επικοινωνίας.
Κατά το μεταίχμιο από τον 12ο στον 11ου αι. π.Χ. παρατηρείται ένα δεύτερο, ισχυρότερο κύμα καταστροφών, από το οποίο δεν θα συνέλθουν ποτέ τα Αχαϊκά κράτη. Η Τίρυνθα, οι Μυκήνες και η Μιδέα καταστρέφονται από ισχυρό σεισμό, ενώ η Πύλος και η Θήβα καίγονται και σχεδόν εγκαταλείπονται. Εγκαταλείπονται επίσης οικισμοί στην "Τσούγγιζα" της Κορινθίας και στα "Νιχώρια" της Μεσσηνίας, αν και δεν φανερώνουν ίχνη καταστροφής.
Ο πληθυσμός μειώνεται δραματικά κατά την ΥΕ ΙΙΙΓ, η κατοίκηση όμως συνεχίζεται σε οχυρούς οικισμούς στην Τίρυνθα, τις Μυκήνες, τη Μιδέα και την Ασίνη της Αργολίδας, την Αθήνα, την Αχαΐα, τη Βοιωτία, την Εύβοια, τη Φωκίδα και τις Κυκλάδες.
Ο διοικητικός μηχανισμός των ανακτόρων καταρρέει και η Γραμμική Β γραφή εγκαταλείπεται και λησμονείται.
Τρεις κυρίως εξηγήσεις έχουν προταθεί για την κατάρρευση των Αχαϊκών κρατών και τη συνακόλουθη παρακμή Μυκηναϊκού Πολιτισμού:
- η φυσική καταστροφή,
- η εξωτερική εισβολή και
- οι εσωτερικές διαμάχες.
Φυσικές καταστροφές (σεισμοί, πυρκαγιές και ίσως κλιματικές αλλαγές) έχουν πιστοποιηθεί αρχαιολογικά, στο πρώτο κύμα τους όμως άντεξε το σύστημα και τα ανάκτορα επανακτίσθηκαν.
Η απειλή από εξωτερικούς εισβολείς μπορεί να είναι η αιτία για την ενίσχυση των οχυρώσεων, όμως ο υλικός πολιτισμός της ΥΕ ΙΙΙΓ δείχνει αδιάκοπη συνέχεια με την ανακτορική περίοδο πριν την καταστροφή.
Ακόμη και αν επιτέθηκαν τελικά εξωτερικοί εισβολείς, δεν εγκαταστάθηκαν στις περιοχές που έλεγχαν οι Μυκηναίοι. Ξίφη του ιδιαίτερου τύπου Naue II και χονδροειδής κεραμική κατασκευασμένη χωρίς τροχό, πολύ διαφορετική από τη μυκηναϊκή, έχουν συνδεθεί με πιθανούς εισβολείς. Και τα δύο όμως εμφανίζονται ήδη πριν από τις καταστροφές και όχι με την έλευση πληθυσμών που μπορεί να ευθύνονται για τις καταστροφές.
Νέα ταφικά έθιμα (καύση νεκρών, κιβωτιόσχημοι τάφοι) εμφανίζονται με χρονική απόσταση από το τέλος της ΥΕ ΙΙΙΒ, στην προχωρημένη ΥΕ ΙΙΙΓ. Η Δωρική Κάθοδος, που αναφέρουν οι Έλληνες της πρώτης χιλιετίας π.Χ. για να εξηγήσουν την καταγωγή τους, δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί αρχαιολογικά.
Στα μέσα της ΥΕ ΙΙΙΓ σημειώνεται μια «αναγέννηση», που εκφράζεται κυρίως στη διακόσμηση αγγείων με εικονιστικές σκηνές.
Το υπερπόντιο εμπόριο εξακολουθεί και τώρα μάλιστα στρέφεται και προς τα δυτικά, στην Ιταλία. Τελευταίες έρευνες στην Τίρυνθα, τη Μιδέα και τη Νάξο δείχνουν πως στην ΥΕ ΙΙΙΓ υπήρξαν ακόμα και προσπάθειες να επισκευαστούν τα ανάκτορα της ανακτορικής περιόδου και να ανασυγκροτηθούν οι δομές εξουσίας. Όμως οι προσπάθειες αυτές δεν απέτρεψαν το οριστικό τέλος με ένα τρίτο κύμα καταστροφών στα τέλη του 12ου αι. π.Χ.
Η θεωρία της εσωτερικής κατάρρευσης του συστήματος λόγω διαμάχης ανάμεσα στα Αχαϊκά κράτη ή στις διαφορετικές κοινωνικές τάξεις εξηγεί γιατί με τις καταστροφές παράκμασε κυρίως ο πολιτισμός των ηγετικών στρωμάτων της Μυκηναϊκής κοινωνίας (ο αρχιτεκτονικός τύπος του ανακτόρου, ο διοικητικός μηχανισμός, η γραφή, το εμπόριο με την Ανατολή, ανακτορικές τέχνες όπως η τοιχογραφία). Η ζωή σε χαμηλότερα επίπεδα συνεχίστηκε σχεδόν ανεπηρέαστη.
Το γενικό συμπέρασμα είναι πως όλες οι παραπάνω αιτίες ευθύνονται ως ένα βαθμό για την παρακμή του ανακτορικού Μυκηναϊκού πολιτισμού, με διαφορετική βαρύτητα σε κάθε συγκεκριμένη περιοχή. Καμία από αυτές τις θεωρίες δεν μπορεί να εξηγήσει το τέλος από μόνη της ή να εφαρμοστεί σε ολόκληρο το Μυκηναϊκό κόσμο.
Υποσημειώσεις[]
- ↑ Χρησιμοποιείται όμως και η ταξινόμησή του ως πρωτοϊστορικός, εφόσον διαθέτει και κατανοητά πλέον γραπτά κείμενα. Είναι θέμα ορισμού των όρων Προϊστορία και Πρωτοϊστορίας. Άλλωστε όσο προχωρούν η εύρεση, η μελέτη και η αξιοποίηση όλο και περισσότερων κειμένων της περιόδου αυξάνεται σταδιακά και η σχετική τους αξία στην προσπάθεια απόδοσης της εικόνας για την εποχή.
Εσωτερική Αρθρογραφία[]
- Μυκηναϊκή Εποχή
- [[]]
Βιβλιογραφία[]
- Σπ. Ιακωβίδης, Αι μυκηναϊκαί ακροπόλεις, Εκδόσεις Πανεπιστημίου Αθηνών: Αθήνα 1973
- Κ. Δημακοπούλου (επιμ.), Ο Μυκηναϊκός Κόσμος. Πέντε αιώνες πρώιμου ελληνικού πολιτισμού. 1600-1100 π.Χ., Αθήνα 1988
- Ντ. Βασιλικού, Μυκηναϊκός πολιτισμός, Βιβλιοθήκη της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας αρ.152, Αθήνα 1995
- J. Chadwick, Ο μυκηναϊκός κόσμος, μετάφραση Κ. Ν. Πετρόπουλος, Gutenberg: Αθήνα 1999
- O.T.P.K. Dickinson, Η προέλευση του μυκηναϊκού πολιτισμού, μετάφραση Αθ. Παπαδόπουλος, Ινστιτούτο του Βιβλίου - Α. Καρδαμίτσα: Αθήνα 1999
- C. W. Shelmerdine, "Review of Aegean Prehistory VI: The Palatial Bronze Age of the Southern and Central Greek Mainland" και "Addendum: 1997-1999", στο T. Cullen (εκδ.), Aegean Prehistory. A Review, American Journal of Archaeology Supplement 1, Archaeological Institute of America: Boston 2001, σσ. 329-381
- Η. Μανιατέας - Ι. Τεγόπουλος (εκδ.), Ιστορία των Ελλήνων Ι. Προϊστορικοί χρόνοι, Εκδόσεις «Δομή» Α.Ε.: Αθήνα χ.χ., σσ. 344-609
Ιστογραφία[]
- Ομώνυμο άρθρο στην Βικιπαίδεια
- Ομώνυμο άρθρο στην Livepedia
- Μυκηναϊκή Ελλάδα από το Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού
- Μυκηναϊκός Πολιτισμός από την Archaeopaedia (στα Αγγλικά, με καλή εικονογράφηση)
- Προϊστορική Αρχαιολογία του Αιγαίου του Jeremy Rutter, από το Dartmouth College (κυρίως Lesson 16 και Lessons 19-29, στα Αγγλικά)
- Πρόγραμμα Γραφών και Προϊστορίας του Αιγαίου στο Πανεπιστήμιο του Τέξας (στα Αγγλικά)
- Εικόνες μυκηναϊκής τέχνης της Rozimari Basic, από της Σχολή Τέχνης του Πανεπιστημίου της Οκλαχόμα (στα Αγγλικά)
- Eικονική περιήγηση 360° στον αρχαιολογικό χώρο Μυκηνών (Αγγλικά)
- [ ]
- [ ]
 Κίνδυνοι Χρήσης
|
|---|
|
Αν και θα βρείτε εξακριβωμένες πληροφορίες "Οι πληροφορίες αυτές μπορεί πρόσφατα Πρέπει να λάβετε υπ' όψη ότι Επίσης, |
- Μην κάνετε χρήση του περιεχομένου της παρούσας εγκυκλοπαίδειας
αν διαφωνείτε με όσα αναγράφονται σε αυτήν
- Όχι, στις διαφημίσεις που περιέχουν απαράδεκτο περιεχόμενο (άσεμνες εικόνες, ροζ αγγελίες κλπ.)