Θεογένεση
Theogenesis
Θεολογία Θεογένεση Θεογονία Οντογένεση Ανθρωπογένεση
Κοσμολογία Πολυσυμπαντογένεση Συμπαντογένεση Κοσμογένεση Κοσμογονία Αστρογένεση Πλανητογένεση Γαλαξιογένεση
Φυσική Υλογένεση Ενεργειογένεση Βαρυογένεση Λεπτογένεση
Γεωλογία Ορογένεση Ηπειρογένεση Ωκεανογένεση
Βιολογία Οντογένεση Βιογένεση Εμβιογένεση Αβιογένεση Παρθενογένεση Κυτταρογένεση Ιστογένεση Μονογονία Αμφιγονία Ετερογονία Ενδογονία Επιγονία
(σύμφωνα με την κοσμολογική άποψη των Ελλήνων) κάλυπτε ολόκληρο το Σύμπαν
εκτός της περιοχής των ανθρώπων όπου υπήρχε ο αέρας (= "αήρ").
Το αρχαίο Σύμπαν, περιελάμβανε τέσσερα τμήματα.
- α) το ανώτατο (που ήταν η έδρα των Θεών)
- β) το άνωθεν που ήταν κάτω από την τροχιά Ήλιου, Σελήνης
- γ) το κάτωθεν (= Άδης) που ήταν το τμήμα που πήγαιναν οι νεκροί άνθρωποι
- δ) το κατώτατο (= Τάρταρος) που ήταν οι φυλακές των τιμωρημένων θεών.
Ο αέρας κάλυπτε τα δύο μεσαία και ο αιθέρας τα δύο ακραία.
Η θρησκεία των αρχαίων Ελλήνων ταυτίζεται σχεδόν με ένα μέρος της Μυθολογίας τους. Η θρησκεία αυτή δεν είναι στείρα ειδωλολατρική, είναι ένα δημιούργημα των αρχαίων Ελλήνων, στο οποίο έδωσαν όλα τα προϊόντα της γόνιμης φαντασίας τους, της αισθητικής τους και της φιλοσοφικής τους σκέψεως.
Εισαγωγή[]
Εμβαθύνοντας στα γεγονότα, που περιγράφονται, βρίσκει κανείς επεισόδια παρόμοια με αυτά που υπάρχουν στην Παλαιά Διαθήκη, ιδίως όσον αφορά τη δημιουργία του κόσμου. Αυτό σημαίνει ότι το κίνητρο που οδήγησε τους αρχαίους Έλληνες σ' ορισμένα συμπεράσματα για τη δημιουργία του κόσμου ήταν το ίδιο. Ίσως μάλιστα πολλά γεγονότα να συνέβησαν πραγματικά αν και αργότερα αλλοιώθηκαν από τη φαντασία και τους δόθηκαν μυθικές προεκτάσεις. Πάντως έτσι και αλλιώς η θρησκεία και η μυθολογία των αρχαίων Ελλήνων είναι κάτι συναρπαστικό και για το σημερινό ακόμη αναγνώστη.
Χάος και Έρεβος[]
Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν πως πριν δημιουργηθεί οτιδήποτε στον κόσμο, δεν υπήρχε παρά μόνο το Χάος, άπειρο βαθύ και σκοτεινό.
Μετά από (ή μαζί με) το Χάος υπήρχε και το Έρεβος, το απέραντο και αιώνιο σκότος που επικρατεί κάτω από τη Γη.
Αρχικά από το Χάος και το Έρεβος, γεννήθηκαν οι αρχέγονες θεότητες:
Τελικά από το Χάος και το Έρεβος, γεννήθηκαν το πρώτο θεϊκό ζεύγος:
Γαία και Ουρανός[]
Η Γαία, μητέρα των πάντων, γέννησε τον πρώτο θεό: τον Ουρανό, τον πρώτο κυρίαρχο του Κόσμου.
Ύστερα η επιφάνεια της Γης άρχισε να διαμορφώνεται, σχηματίστηκαν τα όρη, οι ποταμοί, οι κοιλάδες, οι πεδιάδες και η απέραντη θάλασσα. Η Ολυμπιακή Θρησκεία, όπως βλέπουμε, θεοποιεί κάθε δύναμη και στοιχείο της Φύσης, οτιδήποτε είναι ανεξήγητο στους ανθρώπους.
Εκατόγχειρες[]
Από τον Ουρανό και τη Γη γεννήθηκαν πρώτα οι τρεις Εκατόγχειρες:
- ο Κόττος,
- ο Βρυάρεως και
- ο Γύης.
Αυτοί ήταν τερατώδη πλάσματα, που είχαν τα στοιχεία της υπερβολής της φαντασίας του αρχαίου Έλληνα. Είχαν εκατό χείρες, ασύγκριτες σε μέγεθος και δύναμη.
Κύκλωπες[]
Μετά από τους Εκατόγχειρες οι δύο θεοί γέννησαν τους Κύκλωπες, πελώρια πλάσματα με ανθρώπινη μορφή, μονόφθαλμους μ' ένα μόνο μάτι στο μέτωπο. Οι Κύκλωπες ήταν πέντε:
- ο Βρόντης,
- ο Στερόπης,
- ο Άργης,
Αυτοί εξουσίαζαν
- τη βροντή,
- την αστραπή,
- τον κεραυνό
και τις άλλες ουράνιες δυνάμεις.
Σημειωτέον ότι δεν πρεέπει να γίνεται σύγχυση με τους μεταγενέστερους Κύκλωπες όπως ο Πολύφημος (που τον τύφλωσε αργότερα ο Οδυσσέας) και ο Πυράκμονας.
Τιτάνες[]
Μετά από τους Κύκλωπες γεννήθηκαν οι Τιτάνες και οι Τιτανίδες. Οι Τιτάνες ήταν έξι: ο Ωκεανός, ο Κοίος, ο Κρείος, ο Υπερίωνας, ο Ιαπετός και ο Κρόνος.
Οι Τιτανίδες ήταν επίσης έξι: η Θεία, η Θέμιδα, η Μνημοσύνη, η Φοίβη, η Τηθύς και η Ρέα.
Ουρανοκρατία[]
Ο Ουρανός φοβήθηκε, βλέποντας τη δύναμη των τέκνων του, μήπως του πάρουν την εξουσία και έριξε τους Κύκλωπες και τους Εκατόγχειρες στα Τάρταρα.
Τα Τάρταρα ήταν ένας τόπος που επικρατούσε το Έρεβος, το βαθύ σκότος, κάτω από τη Γη που απείχε από αυτή όσο και ο Ουρανός.
Την ίδια τύχη είχαν και οι μεταγενέστεροι Τιτάνες.
Η Γαία, θυμωμένη από τη σκληρότητα του Ουρανού να ρίχνει τα τέκνα του στα Τάρταρα, αποφάσισε να τον εκδικηθεί, πείθοντας τους Τιτάνες να επιτεθούν στον πατέρα τους. Πράγματι οι Τιτάνες κατόρθωσαν, με επικεφαλής τον Κρόνο, να νικήσουν τον τρομερό θεό Ουρανό, τον εκθρόνισαν. Στη συμπλοκή τους αυτή ο Ουρανός πληγώθηκε στους όρχεις.
Τρεις σταγόνες αίμα έτρεξαν από την πληγή του που τις παρέλαβε η Γαία και χρησιμοποιώντας τις, κατάλληλα, γέννησε τους Γίγαντες, όντα υπερφυσικά και εξοπλισμένα με δύναμη ακαταμάχητη.
Μετά από την πτώση του Ουρανού η Γαία έλαβε ως σύζυγό της τον Πόντο, τον ηγέτη-θεό της θάλασσας, και γέννησε τις θαλάσσιες θεότητες των ποταμών και των πηγών.
Την ίδια εποχή γεννήθηκαν αρκετές θεότητες που συμβολίζουν πολλές από τις ηθικές δυνάμεις και εκφράζουν τα συναισθήματα και τις αρχές που συνδέονται με την ύπαρξη του ανθρώπου.
Η Νύκτα γέννησε το θάνατο και τον Ύπνο, τον Όνειρο, τις Μοίρες, τη Νέμεση, την Απάτη, τη Φιλία, το Γήρας και την Έριδα.
Η Έριδα γέννησε τον Πόνο, τις Μάχες και τον Όρκο.
Η τιμωρία του Ουρανού ήταν δίκαιη. Οι Τιτάνες κατάφεραν να απελευθερώσουν τους αδελφούς τους από τα Τάρταρα. Όμως αυτό δεν κράτησε πολύ. Όταν ο Κρόνος κατέλαβε την εξουσία έκανε την ίδια σκέψη με τον πατέρα του και, για την ασφάλεια του, ενέκλεισε, και αυτός, τους Εκατόγχειρες και τους Κύκλωπες στα Τάρταρα.
Τιτανοκρατία[]
Οι πρώτοι χρόνοι της βασιλείας του Κρόνου και της Ρέας, που τη επέλεξε ως συζυγό του, πέρασαν μέσα σε μια μακάρια και πολύ ευτυχισμένη ζωή.
Όμως ο δεύτερος άρχων του Κόσμου θα έχει την ίδια τύχη με τον πρώτο. Ο Ουρανός είχε προφητεύσει ότι τον θρόνο του Κρόνου θα τον καταλάμβανε κάποιο τέκνο του. Αυτό γνωρίζοντας ο Κρόνος και θέλοντας να το αποφύγει, δεν έριχνε τα τέκνα του στα Τάρταρα, αλλά τα κατάπινε αμέσως μετά την γέννησή τους.
Η Ρέα αγανάκτησε με αυτή την κατάσταση. Ζήτησε τη βοήθεια του Ουρανού και της Γαίας και αυτοί την συμβούλευσαν να κρύψει το νεογέννητο από τον πατέρα του.
Έτσι η Ρέα γέννησε κρυφά σε μία ιερή σπηλιά στο βουνό Δίκτη, στην ανατολική Κρήτη. Ανάθεσε την ανατροφή του παιδιού, που ονομάστηκε Δίας, σε δύο νύμφες, την Αδράστεια και την Ίδη. Τη σπηλιά φρουρούσαν οι Κουρήτες και οι Κορύβαντες, που έκαναν τόση φασαρία χτυπώντας τα δόρατά τους πάνω στις ασπίδες, ώστε ποτέ ο Κρόνος δεν άκουσε τα κλάματα του νήπιου.
Ο μικρός Δίας τρεφόταν με το γάλα μιας αίγας της Αμάλθειας. Μικρός, παίζοντας με την Αμάλθεια της έσπασε το ένα κέρατο. Όμως ως θεός που ήταν, χάρισε στο κέρατο μαγικές ιδιότητες (Αμάλθειο Κέρας). Όποιος θα είχε το κέρατο στην εξουσία του θα μπορούσε να έχει ότι επιθυμούσε.
Μεγαλώνοντας ο Δίας τρεφόταν
- με την αμβροσία, που του έφερναν από την άκρη του ωκεανού τα περιστέρια και
- το νέκταρ, το θεϊκό ποτό, που του έφερε από ένα βράχο ένας μεγάλος αετός.
Η Ρέα, στο μεταξύ, φάσκιωσε μια πέτρα και την παρουσίασε στον Κρόνο, που εξαπατήθηκε εύκολα και την κατάπιε, νομίζοντας ότι γλίτωσε, μια για πάντα, από έναν επίδοξο διάδοχό του. Όμως δε μπόρεσε να ξεφύγει από τη μοίρα του. Ο Δίας, όταν μεγάλωσε, έκανε σύμμαχο τη Μήτιδα, κόρη του Ουρανού που έδωσε φάρμακο στον Κρόνο που τον έκανε να εμέσει πρώτα τον λίθο και κατόπιν όσα τέκνα του είχε καταπιεί: τον Ποσειδώνα και τον Άδη.
Τελικά μετά από σκληρή διαμάχη, την Τιτανομαχία, ο Δίας εξεδιωξε τον Κρόνο από το θρόνο του Κόσμου, τον έδεσε στην άκρη του Κόσμου (πολύ χαμηλά στον ορίζοντα φαίνεται συνήθως ο Πλανήτης Κρόνος, τον οποίο συμβόλιζε ο θεός).
Τιτανομαχία[]
Η κυριαρχία του Δία δεν ήταν απόλυτη. Για να την αποκτήσει ο Δίας αναγκάστηκε να παλαίψει με τους Τιτάνες και κατόπιν με τους Γίγαντες.
Η Τιτανομαχία και οι αγώνες της κράτησαν δέκα ολόκληρα χρόνια. Τέλος η Γη, για να σταματήσει η αιματοχυσία, συμβούλεψε το Δία να απελευθερώσει τους Κύκλωπες. Αυτό το έκανε πράγματι ο Δίας σκοτώνοντας ένα φοβερό τέρας την Κάμπη, που φύλαγέ τους αλυσοδεμένους Κύκλωπες στα Τάρταρα. Με αυτό τον τρόπο κέρδισε τη βοήθειά τους. Οι Κύκλωπες έδωσαν στο Δία τη βροντή, τον κεραυνό και την αστραπή, στον Ποσειδώνα την τρίαινα και στον Πλούτωνα την περικεφαλαία του. Με αυτά τα όπλα οι θεοί επικράτησαν, έριξαν τους Τιτάνες στα Τάρταρα και έβαλαν τους Εκατόγχειρες να τους φρουρούν.
Γιγαντομαχία[]
Η Γιγαντομαχία ήταν φοβερότερη και κράτησε περισσότερα χρόνια. Σ' αυτήν έλαβαν μέρος αρκετοί θεοί από τους δώδεκα, που είχαν στο μεταξύ γεννηθεί με επικεφαλής το Δία και την Αθηνά.
Οι Γίγαντες δεν ήταν αθάνατοι, σαν τους Τιτάνες. Είχαν όμως φοβερή δύναμη και τερατώδη μορφή. Ήταν περισσότεροι από εκατό, με αρχηγό τους τον Εγκέλαδο, το φοβερό σεισμό που τραντάζει τη γη σα θυμώνει. Ξακουστοί Γίγαντες ήταν και ο Πορφυρίωνας, ο Αλκυονεύς, ο Εφιάλτης, ο Εύρητος, ο Κλύτιος, ο Πολυβότης, ο Πάλλας, ο Γρατίων, ο Άγριος, ο Θόων και ο φοβερός Τυφωεύς. Η σύγκρουση δεν έγινε στον Όλυμπο, αλλά στο δυτικό τμήμα της Χαλκιδικής.
Ο Δίας, για να νικήσει τους Γίγαντες, ζήτησε τη βοήθεια του ημίθεου Ηρακλή. Κατόρθωσε τελικά να πλακώσει τον Εγκέλαδο ρίχνοντας πάνω του το νησί Σικελία και σιγά - σιγά νίκησε όλους τους Γίγαντες και τους έριξε στα Τάρταρα.
Ανθρωπογονία[]
Όταν είχε γίνει ο κόσμος των αθανάτων, των θεών, ήταν καιρός να πλαστεί και ο κόσμος των θνητών, των ανθρώπων, παράλληλα με τον κόσμο των ζώων. Η φαντασία του Ελληνικού λαού εξήγησε την προέλευση του ανθρώπου με πολλούς τρόπους. Την πιο ολοκληρωμένη εκδοχή μας δίνει ο Ησίοδος.
Αρχικά πίστευαν ότι όλα προήλθαν από τους κόλπους της φύσεως. Οι κάτοικοι των παραλίων, όπως και ο Όμηρος, πίστευαν ότι ο Ωκεανός είναι αυτός που γέννησε τους ανθρώπους. Για τους κατοίκους της Αργολίδας ο πρώτος άνθρωπος ήταν ο γιος του Ινάχου, ο Φορωνέας. Για τους Βοιωτούς πρώτος άνθρωπος ήταν ο Αλαλκομένης.
Η Πανδώρα ήταν η πρώτη γυναίκα που εμφανίστηκε στον κόσμο. Ο Ήφαιστος, κατά διαταγή του Δία, έπλασε την πρώτη γυναίκα από χώμα βρεγμένο με νερό. Η Πανδώρα πήρε από τους θεούς πολλά δώρα. Ομορφιά, δολιότητα, ρητορεία και την τέχνη να υφαίνει και να κεντά. Τέλος ο Δίας της χάρισε μια πυξίδα (κουτί κοσμημάτων). Η Πανδώρα, που έγινε γυναίκα του Επιμηθέα, δεν μπόρεσε να αντέξει στον πειρασμό και άνοιξε την πυξίδα. Τότε βγήκαν έξω όλα τα κακά, που είχε τοποθετήσει εκεί ο Δίας και που μαστίζουν την ανθρωπότητα. Βλέποντας το κακό ο Επιμηθέας βιάστηκε να κλείσει την πυξίδα. Παρατήρησε όμως ότι τίποτα δεν έμεινε πια μέσα, παρά μόνο η ελπίδα, το μόνο καλό που έβαλε ο Δίας μέσα σε τόσα κακά.
Ο ρόλος του Προμηθέα[]
Με τον ίδιο τρόπο που έπλασε ο Ήφαιστος την Πανδώρα, έπλασε ο Προμηθεύς, υιος του Ιαπετού και αδελφός του Επιμηθέα, τον πρώτο άνδρα.
Έτσι δημιουργήθηκε το ανθρώπινο γένος. Βλέποντας όμως ο Προμηθέας τον άνθρωπο, γυμνό και ανίσχυρο μέσα στην παντοδύναμη Φύση, κατάλαβε πως γρήγορα θα εξαφανιζόταν και αποφάσισε να τον βοηθήσει.
Έκλεψε το πυρ, που την κρατούσαν ζηλότυπα οι θεοί και την έδωσε στους ανθρώπους. Επιπλέον καθόρισε στους ανθρώπους ποιο μέρος από τα θυσιαζόμενα ζώα να προσφέρουν στους θεούς.
Επειδή αυτό το μέρος ήταν το χειρότερο, ο Δίας θύμωσε και με τις δύο πράξεις του Προμηθέα και τον τιμώρησε. Ο Προμηθέας καρφώθηκε στον Καύκασο και ένας αετός του έτρωγε συνέχεια το ήπαρ, που συνεχώς επαναδημιουργούνταν, έως ότου τον ελευθέρωσε ο Ηρακλής, όπως αναφέρουν ο Ησίοδος και ο Αισχύλος.
Κατακλυσμός[]
Με τη πυρά του Προμηθέα οι θνητοί προόδευσαν, έχασαν όμως και κάθε σεβασμό προς τους θεούς. Έτσι, ο Ζεύς αποφάσισε να αφανίσει όλους τους ανθρώπους εκτός από ένα ευσεβές ζεύγος:
- το Δευκαλίωνα και
- την Πύρρα.
Αυτοί εισήλθαν σε ένα κλειστό σκάφος και επέζησαν από το φοβερό κατακλυσμό που εξαπέλυσε ο Ζεύς.
Ο Δευκαλίων και η Πύρρα, όταν τα θαλάσσια ύδατα αποτραβήχθηκαν από τη ξηρά, ερώτησαν στο μαντείο του ναού της Θέμιδος για το μέλλον της Ανθρωπότητας. Παρεκάλεσαν τους θεούς να επαναδημιουργήσουν τους ανθρώπους.
Το μαντείο απάντησε ότι για να φέρουν στο φως νέους ανθρώπους έπρεπε να σκεπάσουν το πρόσωπό τους και να ρίχνουν πίσω τους "τα οστά της μητέρας τους". Η Πύρρα και ο Δευκαλίωνας κατάλαβαν ότι ο χρησμός εννοούσε τους λίθους που ήταν διασκορπισμένοι στην επιφάνεια της Γης, γύρω τους. Έκαναν λοιπόν ότι τους είπε το μαντείο.
Έτσι αναδημιουργήθηκε το ανθρώπινο γένος.
Τέκνα της Πύρρας και του Δευκαλίωνα ήταν ο Έλλην και ο Αμφικτύων.
Θεϊκές Ιδιότητες[]
Οι θεοί όμως δε σταμάτησαν να ασχολούνται με τους ανθρώπους, πολλές φορές έσμιξαν με θνητούς που γέννησαν τους ημίθεους και τους ήρωες.
Το δωδεκάθεο του Ολύμπου Οι θεοί των Ελλήνων είχαν τις ίδιες κλίσεις και τις ίδιες επιθυμίες, τα ίδια ελαττώματα και προτερήματα με τους ανθρώπους, ακόμα και τις ίδιες συνθήκες. Ήταν δηλ. θεοί σχεδόν ανθρώπινοι.
Έμοιαζαν με τον άνθρωπο, αλλά ήταν, σχεδόν πάντα, ωραιότεροι και δυνατότεροι από τους ανθρώπους. Οι θεοί μπορούσαν να μεταμορφώνονται όπως ήθελαν ή να μεταφέρονται σ' όποιον τόπο ήθελαν. Αυτό ήταν και ένα κίνητρο για την περίφημη Ελληνική φιλοξενία. Ο αρχαίος Έλληνας δεχόταν πάντα με ιδιαίτερη χαρά οποιονδήποτε ξένο, που μπορούσε, άλλωστε, κάλλιστα να είναι και θεός.
Όπως φαίνεται από πλήθος μύθων, οι θεοί των Ελλήνων δεν αδιαφορούσαν για τους ανθρώπους. Αντίθετα, έρχονταν συχνά σε επαφή μαζί τους ταξιδεύοντας κρυφά, μεταμορφωμένοι σ' απλούς ανθρώπους, βραβεύοντας το καλό και τιμωρώντας το άδικο.
Οι θεοί δε βρήκαν καλύτερο τρόπο να είναι ευτυχισμένοι από το να ζουν σαν άνθρωποι. Ήταν όμως απελευθερωμένοι από δύο μεγάλα βάσανα του ανθρώπου: το φόβο της στερήσεως και το φόβο του θανάτου. Πράγματι, το προνόμιο των θεών είναι η ξεγνοιασιά. Ποτέ δε σκέφτονται την αρρώστια, τα γηρατειά, το θάνατο. Το νέκταρ, το κρασί των θεών και η αμβροσία, η θεϊκή τροφή του Ολύμπου, τους εξασφαλίζουν την ομορφιά, την υγεία και τη μακαριότητα των αθανάτων.
Ολύμπια Θεογραφία[]
Οι αθάνατοι θεοί εγκαταστάθηκαν πάνω στις απάτητες κορυφές του Ολύμπου. Εκεί, έκτισαν τα θεϊκά ανάκτορά τους και από εκει επέβλεπαν τον Κόσμο ολόκληρο.
Η Ολυμπιακή Θρησκεία στηρίζεται στη φρόνηση. Οι άνθρωποι θαυμάζουν απέραντα τους θεούς, χωρίς να τους φθονούν. Τους κτίζουν περίφημους ναούς και εμπνέονται από αυτούς περίφημα καλλιτεχνήματα.
Οι θεοί αντικατοπτρίζουν τα ιδανικά του αρχαίου Έλληνα. Στη ζωή, τις συνήθειες και τις σχέσεις των θεών, βρίσκουμε μια κοινωνία απαράλλακτη με την ανθρώπινη.
Οι δώδεκα Ολύμπιοι θεοί ήσαν:
Ζεύς[]
Ο Ζεύς αναγνωριζόταν ως πατέρας των θεών και των ανθρώπων. Ρύθμιζε τα ουράνια φαινόμενα και όριζε τους νόμους που κυβερνώνται οι άνθρωποι. Έφερε
- στην μία χείρα του τον κεραυνό και
- στην άλλη το σκήπτρο, που στην κορυφή είχε έναν αετό.
Οι άνθρωποι τον σέβονταν και τον φοβούνταν, όμως αυτός φρόντιζε τις οικογένειες, αγρυπνούσε στην κατοικία κάθε θνητού και προστάτευε από κάθε κακό τους ξένους και τους διαβάτες.
Σύζυγος του Δία ήταν η Ήρα, στην οποία δεν ήταν πάντα πιστός. Η ελληνική μυθολογία είναι γεμάτη από ερωτικές περιπέτειες του Δία με διάφορες θεές ή θνητές.
Έτσι
- με την Αλκμήνη γέννησε τον Ηρακλή,
- με τη Σεμέλη τον Διόνυσο,
- με τη Λήδα την Ελένη και τους Διόσκουρους,
- με την Ευρώπη το Μίνωα και το Ροδάμανθυ,
- με τη Δανάη τον Περσέα κλπ. .
Επίσης έκνα του Δία ήταν:
- οι Ώρες (από τη Θέμιδα),
- οι Χάριτες ,
- ο Απόλλων και η Άρτεμις από τη Λητώ κ.ά.
Οι περισσότερο γνωστοί τόποι λατρείας του Δία ήταν:
- η Ολυμπία, όπου τελούνταν προς τιμήν του κάθε τετραετία οι Ολυμπιακοί Αγώνες και
- το αρχαιότερο μαντείο, το μαντείο της Δωδώνης στην Ήπειρο.
Στην Ολυμπία βρισκόταν και το περίφημο χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δία, έργο του Φειδία, ένα από τα 7 θαύματα του κόσμου.
Ποσειδών[]
Ο θεός Ποσειδώνας, ένα από τα τρία τέκνα του Κρόνου, ήταν αδελφός του Δία και θεός της θάλασσας. Σπάνια κατοικούσε στον Όλυμπο, διότι προτιμούσε τα βάθη του ωκεανού. Καθόταν σε περίφημο άρμα που το έσυραν αθάνατοι ίπποι και στο χέρι του κρατούσε την περίφημη τρίαινα, που του προσέφεραν οι Κύκλωπες.
Όταν θύμωνε ο Ποσειδώνας, βύθιζε την τρίαινα στη θάλασσα και την ανατάραζε ολόκληρη. Ήταν πικρή στιγμή για τους ναυτικούς ο θυμός του θαλασσοκράτορα θεού. Παρόμοια επεισόδια ζωγραφίζει στην Οδύσσειά του ο Όμηρος. Τελικά όμως ο Ποσειδώνας ηρεμούσε και αποσυρόταν στο βυθό της θάλασσας μαζί με τη σύζυγό του, την Αμφιτρίτη.
Ως θεός της θάλασσας ο Ποσειδώνας λατρευόταν κυρίως σε ακρωτήρια και παραθαλάσσιες περιοχές. Ήταν θεός επίσης και των πηγαίων υδάτων.
Ιερά σύμβολα του Ποσειδώνα ήταν ο δελφήν και το πεύκο, και έμβλημά του η τρίαινα.
Άδης[]
Ο Πλούτων ήταν αδελφός του Δία και του Ποσειδώνα, θεός του Άδη, σκοτεινός και δύστροπος. Μένει στα υπόγεια βασίλεια, που για να φτάσει κανείς εκεί πρέπει να περάσει την Αχερουσία λίμνη με βάρκα που οδηγεί ο Χάρων. Την είσοδο του Άδη φυλάγει ένας τερατώδης σκύλος, ο Κέρβερος.
Εκτός από αυτούς τους θεούς, κάθε δέντρο, πηγή, ποταμός κ.τ.λ είχε το θεό του, όπως πίστευαν οι αρχαίοι. Ήταν μια πραγματική θεοποίηση της φύση, θεοποίηση του κάθε πράγματος, που θαύμαζαν ή δεν μπορούσαν να εξηγήσουν.
Ήρα[]
Η θεά Ήρα ήταν αδελφή του Δία, κόρη του Κρόνου και της Ρέας, και συγχρόνως γυναίκα του. Η Ήρα συμβόλιζε και προστάτευε τον ιερό θεσμό του γάμου και ότι είχε σχέση με τη γυναικεία φύση. Ευλογούσε και βοηθούσε τις γεννήσεις. Η αρχαία μυθολογία παρουσιάζει την Ήρα σεμνή, μετρημένη και πιστή γυναίκα, αλλά συγχρόνως και ζηλότυπη. Δεν υπάρχουν σχεδόν καθόλου μύθοι που ν' αναφέρονται αποκλειστικά στην Ήρα. Συνδέεται το πρόσωπό της σχεδόν πάντα με τους μύθους για το Δία. Πάντως η Ήρα δεν παρουσιάζεται ως θεά υποταγμένη στον κυρίαρχο σύζυγό της. Είχε ισχυρή γυναικεία προσωπικότητα και μόνο αυτή τολμούσε να του φέρει αντίρρηση.
Κυριότερος τόπος λατρείας της Ήρας ήταν το Άργος, για τον λόγο αυτό και αυτή εμφανίζεται στην Ιλιάδα σαν αντίπαλος της Τροίας. Στο Ηραίο του Άργους (ναός της Ήρας) υπήρχε περίφημο χρυσελεφάντινο άγαλμά, έργο του Πολυκλείτου.
Εστία[]
Η Εστία, ήταν η θεά του οικιακού πυρός, που ζέσταινε τις οικίες. Ήταν πρωτότοκη κόρη του Κρόνου και της Ρέας και αδελφή του Δία. Στη μέση κάθε αρχαίου σπιτιού υπήρχε πάντα στημένος ένας βωμός προς τιμήν της. Η λατρεία της Εστίας συνδεόταν με τη λατρεία του Ξένιου Δία και όποιος ξένος κατέφυγε στο βωμό μίας οικίας, κανείς δεν μπορούσε να τον διώξει, ούτε είχε τίποτα να φοβηθεί.
Επειδή η Εστία βοήθησε στην καταστροφή των Γιγάντων, ο Δίας την ανακήρυξε μια από τις δώδεκα θεότητες του Ολύμπου. Πρώτη η Εστία επινόησε την κατασκευή των σπιτιών, τη δίδαξε στους ανθρώπους και έγινε η προστάτιδα της οικογενειακής γαλήνης και ευτυχίας.
Στο κέντρο της Αθήνας, που ήταν το Πρυτανείο, βρισκόταν ένας μεγάλος βωμός όπου έξι κοπέλες, οι Εστιάδες Παρθένες, συντηρούσαν άσβεστη τη πυρά. Οι Εστιάδες έμεναν στην υπηρεσία αυτή είκοσι έτη. Αν έσβηνε η πυρ, την άναβαν πάλι από ένα κάτοπτρο και τιμωρούσαν την Εστιάδα. Το σβήσιμο της φωτιάς ήταν κακό σημείο και προμηνούσε εθνική συμφορά.
Δήμητρα[]
Η θεά Δημήτηρ ήταν η θεά της γεωργίας και προστάτευε τα δέντρα, τα φυτά και τα σιτηρά. Ήταν πρώτη που εμλούσισε το έδαφος ώστε να δίνει πλούσιους καρπούς και δίδαξε στους ανθρώπους πώς να καλλιεργούν το σίτο, την κριθή και τα άλλα φυτά, που από το όνομα της θεάς ονομάστηκαν δημητριακά.
Η θεά Δήμητρα είναι κάπως απομονωμένη από το δωδεκάθεο στους αρχαίους μύθους.
Οι Έλληνες παρέλαβαν τη λατρεία της από τους Πελασγούς, που αρχικά κατοίκησαν στην Ελλάδα.
Τέκνο της ήταν ο Πλούος.
Ως κόρη της Δήμητρας αναφέρεται η Περσεφόνη, που την απήγαγε ο Άδης και την έλαβε ως σύζυγό του. Οι δύο αυτές θεές λατρεύονταν κυρίως στην Ελευσίνα. Η λατρεία της Δήμητρας, και κυρίως τα Θεσμοφόρια, είχε αυστηρό γυναικείο χαρακτήρα και απαγορευόταν η παρουσία ανδρών. Επίσης για τη λατρεία της Δήμητρας τελούνταν τα περίφημα Ελευσίνια Μυστήρια, τελετές με αποκρυφιστικό χαρακτήρα, που αγνοείται το ακριβές περιεχόμενό τους.
Απόλλων[]
Ο Απόλλωνας και η Άρτεμη ήταν αδελφοί, δίδυμα τέκνα του Δία και της Λητώς. Κατά την παράδοση τα δύο τέκνα γεννήθηκαν στη Δήλο.
Ο Απόλλωνας ήταν θεός του φωτός, των τεχνών, και κυρίως, της μουσικής. Όταν οι Μούσες τραγουδούσαν τις συνόδευε στο άσμα τους με την περίφημη λύρα του. Μόνο ένας άνθρωπος καυχήθηκε ότι τραγουδούσε καλύτερα από τον Απόλλωνα, ο Μαρσύας και αυτόν τον νίκησε ο θεός και τον τιμώρησε.
Υιος του Απόλλωνα ήταν ο θεός της Ιατρικής και μεγάλος γιατρός, ο Ασκληπιός.
Επίσης ο Απόλλωνας ήταν και θεός της μαντικής τέχνης. Όταν θέλησε να ιδρύσει το μαντείο του στους Δελφούς ο δράκοντας Πύθωνας τον εμπόδισε, αλλά ο Απόλλωνας τον νίκησε και τον σκότωσε. Όταν εξαγνίστηκε από το φόνο αυτό και πήρε το όνομα "Φοίβος" (εξαγνισμένος), γύρισε στους Δελφούς και πήρε το μαντείο κάτω από την προστασία του.
Ο Απόλλωνας στην Ελλάδα λατρευόταν και σαν νομοθέτης θεός, πράγμα που συνδέεται με το χρησμοδότης. Τιμωρούσε τους ενόχους και επέβαλε ποινές, κυρίως σε περιπτώσεις ανθρωποκτονίας. Επίσης, ως θεός του φωτός, ο Απόλλωνας συνδεόταν με το πρόσωπο του Ήλιου.
Άρης []
Ο Άρης, ο θεός του πολέμου ήταν γιος του Δία και της Ήρας. Τον ακολουθούσαν πάντα δύο πιστοί του ακόλουθοι,
- ο Δείμος και ο Φόβος, καθώς και
- η Έριδα (θεά της φιλονικίας) και η Ενυώ (θεά του ολέθρου).
Ο Άρης ήταν ωραίος και δυνατός, νέος και πάνοπλος. Αγαπούσε τον πόλεμο και τις μάχες, γι' αυτό ήταν μισητός στους ανθρώπους και η λατρεία του ήταν περιορισμένη.
Στη Σπάρτη μόνο υπήρχε το άγαλμα του Άρη του Ενυάλιου και αυτό γιατί οι Σπαρτιάτες ήταν λαός φιλοπόλεμος.
Όταν ο Άρης σκότωσε τον Αλιρρόθιο, δικάσθηκε, όπως αναφέρει η παράδοση, στην Αθήνα, σε μια περιοχή όπου αργότερα συνεδρίαζε εκεί το αθηναϊκό δικαστήριο, στον Άρειο Πάγο, που πήρε το όνομά του από το θεό.
Η μυθολογία αναφέρει ότι ο Άρης είχε σχέσεις με την Αφροδίτη και ότι πολλές φορές ο Ήφαιστος, ο νόμιμος σύζυγος, της Αφροδίτης τους είχε δει ο ίδιος. Πάντως από τον Άρη και την Αφροδίτη γεννήθηκαν η Αρμονία και η Ομόνοια.
Ερμής[]
Ο Ερμής ήταν γιος της Μαίας, κόρης του Άτλαντος, και του Δία και γεννήθηκε στο όρος Κυλλήνη. Ήταν θεός έξυπνος, εφευρετικός, αναιδής και κλέφτης. Μόλις γεννήθηκε, ο Ερμής είδε μία χελώνα. Της πήρε το όστρακο, τοποθέτησε σ' αυτό 7 χορδές και κατασκεύασε τη λύρα.
Από την Πιερία έκλεψε κάποτε τα βόδια, που φρουρούσε ο Απόλλωνας, και τα έκλεισε σε μια σπηλιά στην Πύλο. Με κανένα τρόπο δεν παραδεχόταν την κλοπή, στο τέλος όμως ομολόγησε και για να αποφύγει την τιμωρία χάρισε στον Απόλλωνα τη λύρα.
Ο Ερμής ήταν αγγελιοφόρος και κήρυκας των θεών. Φορούσε φτερωτά πέδιλα και κρατούσε το "κηρύκειο". Είναι ο θεός προστάτης του εμπορίου (κερδώος Ερμής) και των γραμμάτων (λόγιος Ερμής).
Ο Ερμής συνόδευε και τις ψυχές των νεκρών στον Άδη (ψυχοπομπός). Γιος του Ερμή ήταν ο Πάνας, ο αιγόποδος θεός των δασών.
Αθηνά[]
Η Αθηνά ήταν κόρη του Δία από την πρώτη γυναίκα του, τη Μήτιδα, που την κατάπιε ο Δίας για να μη μπορέσει να γεννήσει, γιατί το παιδί της θα έπαιρνε το θρόνο του πατέρα της.
Έτσι η Αθηνά εξήλθε από την κεφαλή του Δία, που του την διάνοιξε με πέλεκυ ο Ήφαιστος, πάνσοφη.
Η Αθηνά ήταν η θεά της σοφίας λοιπόν. Δίδαξε στους ανθρώπους πολλές τέχνες. Στον Αθηναίο Εριχθόνιο το ζυγό των αμαξών και των αρμάτων. Στον Ιάσονα την κατασκευή του πρώτου ελληνικού πλοίου, της Αργούς της Αργοναυτικής εκστρατείας. Βρήκε αυτή τις σάλπιγγες και τους αυλούς. Δίδαξε επίσης στις γυναίκες την τέχνη της υφαντικής και της ραπτικής. Όλα σχεδόν τα επαγγέλματα των ανθρώπων έχουν την αρχή τους στην Αθηνά.
Η Αθηνά ήταν η θεά προστάτιδα της Αθήνας. Μάλιστα, όπως αναφέρεται, μάλωσε και με τον Ποσειδώνα για να πάρει την Αθήνα στην προστασία της. Γι' αυτό και οι Αθηναίοι της έκτισαν μεγαλόπρεπο ναό, τον Παρθενώνα και τελούσαν προς τιμή της τα Παναθήναια και άλλες εορτές. Στον Παρθενώνα υπήρχε περίφημο χρυσελεφάντινο άγαλμά της.
Άρτεμις[]
Η αδελφή του Απόλλωνα η Άρτεμη ήταν θεά της θήρας.
Περνούσε τον καιρό της μέσα στα δάση, έχοντας συντροφιά τις Νεράιδες, κυνηγώντας, με το περίφημο τόξο της. Ήταν θεά παρθένος και προστάτευε τα ζώα του κυνηγιού και τα νεογνά τους. Έμβλημά της και ιερό της ζώο ήταν το ελάφι.
Στη λατρεία της Άρτεμης αναφέρεται ότι γίνονταν αρχικά και ανθρωποθυσίες. Π.χ. η θυσία της Ιφιγένειας στην Αυλίδα. Περίφημος ναός της Άρτεμης υπήρχε στην Έφεσο, ένα από τα 7 θαύματα του κόσμου.
Αφροδίτη[]
Η Αφροδίτη, η ωραιότερη απ' όλες τις θεές του Ολύμπου γεννήθηκε από τον αφρό της θάλασσας και γι' αυτό πήρε αυτό το όνομα. Άλλοι όμως έλεγαν ότι είναι κόρη του Δία και της Διώνης.
Η Αφροδίτη ζούσε στον Όλυμπο, αλλά η παράδοση λέγει ότι καταγόταν από την Κύπρο, γι' αυτό και ονομάστηκε Κύπρις. Εξάλλου στην Κύπρο βρίσκονταν τα μεγαλύτερα κέντρα λατρείας της θεάς.
Η Αφροδίτη ήταν η μητέρα του Έρωτα και θεά της ομορφιάς και της χάρης της γυναίκας. Μπορούσε να εμπνέει τον έρωτα στις ψυχές των ανθρώπων και ιδιαίτερα στις γυναίκες. Οι μύθοι παρουσίασαν γενικά την Αφροδίτη ως γυναίκα εκδικητική.
Η Αφροδίτη λατρευόταν σε όλα τα μέρη της Ελλάδας καθώς και στις φοινικικές αποικίες και πλήθος ιερειών ήταν αφιερωμένο σ' αυτήν. Σύζυγος της Αφροδίτης, κατά τη μυθολογία, ήταν ο Ήφαιστος. Η Αφροδίτη γέννησε πολλά παιδιά, κανένα όμως με το νόμιμο άνδρα της.
Σύμβολα της θεάς η μυρτιά, το τριαντάφυλλο, η παπαρούνα, το μήλο, το ρόδι, το κυδώνι, το σπουργίτι, το περιστέρι και ο κύκνος.
Παρα-Ολύμπια Θεογραφία[]
Οι αρχαίοι Έλληνες, εκτός από τους δώδεκα θεούς του Ολύμπου, πίστευαν και σε πολλούς άλλους κατώτερους θεούς της γης, της θάλασσας και του κάτω κόσμου.
Ήφαιστος[]
Ο θεός Ήφαιστος γεννήθηκε άσχημος και γι' αυτό η μητέρα του η Ήρα, μη μπορώντας να τον υποφέρει, τον πέταξε στη γη. Από τότε έμεινε και χωλός. Ο Ήφαιστος έπεσε στη θάλασσα, όπου τον παρέλαβαν οι Νηρηίδες και τον μεγάλωσαν. Μεγαλώνοντας έγινε περίφημος σιδηρουργός και εγκατέστησε το εργαστήριό του στο βουνό Αίτνα της Σικελίας. Με τα διάφορα μέταλλά του έκανε καλλιτεχνήματα με ασύγκριτη ομορφιά. Κάποτε έφτιαξε έναν χρυσό θρόνο και τον έστειλε στη μητέρα του την Ήρα. Μόλις κάθησε η Ήρα, αόρατες αλυσίδες την έδεσαν χωρίς κανείς να μπορεί να τις λύσει. Προσπάθησαν να μεταπείσουν τον Ήφαιστο, αλλά το κατάφεραν μόνο αφού τον μέθυσαν πρώτα.
Ο Ήφαιστος, ο θεός της φωτιάς, έδωσε το όνομά του στα ηφαίστεια. Από αυτόν πήρε ο Προμηθέας τη φωτιά και την έδωσε στους ανθρώπους και ο ίδιος κατόπιν έφτιαξε τις αλυσίδες που έδεσαν τον Προμηθέα. Ο Ήφαιστος ήταν αυτός που κατασκεύασε τα ορειχάλκινα και χρυσά ανάκτορα του Ολύμπου.
Διόνυσος[]
Ο πιο αγαπητός από τους θεούς ήταν ο Διόνυσος. Ο Διόνυσος ήταν γιος του Δία και της Σεμέλης και προστάτης και θεός του κρασιού. Ήταν επίσης προστάτης του θεάτρου και της αμπελουργίας προ πάντων και αυτός δίδαξε στους ανθρώπους πως να παρασκευάζουν τον οίνο.
Ακόλουθοι του Διονύσου ήταν
Οι Σάτυροι, αδελφοί των Ορεστιάδων Νυμφών ήταν δαίμονες των δασών και των ορέων. Ήταν οκνηροί και δειλοί και μόνη τους απασχόληση είχαν να ακολουθούν το Διόνυσο στα όργιά του.
Οι Σειληνοί ήταν μεγαλύτεροι στην ηλικία από τους σατύρους και είναι δαίμονες των ποταμών και των πηγών. Έχουν ώτα, ουρά και οπλές ίππων. Περίφημος μουσικός ήταν ο Σειληνός Μαρσύας που θέλησε κάποτε να συναγωνιστεί το θεό Απόλλωνα. Κατ' άλλους, ο Σειληνός ήταν ένα πρόσωπο, τροφός και παιδαγωγός του Διονύσου, γέρος, με γελοία εμφάνιση, με μεγάλη κοιλιά, φαλακρός και συνεχώς μεθυσμένος.
Οι Αθηναίοι, για να τιμούν το Διόνυσο, τελούσαν μια περίφημη γιορτή, χαρακτηριστική για την ευθυμία της. Σε τέτοιες εορτές απαγορευόταν κάθε χρήση βίας. Κατά τα, Διονυσιακά μυστήρια, που γίνονταν νύχτα, οργίαζαν.
Ιερά σύμβολα του Διονύσου ήταν το σταφύλι και ο κισσός.
Ο Πάνας ήταν γιος του Ερμή και της Μαίας. Ήταν ο θεός προστάτης των βοσκών, γιατί ήταν βοσκός και ο ίδιος. Είχε πόδια τράγου και η παράξενη μορφή του προξενούσε φρίκη και στην ίδια τη μητέρα του. Όταν τον έβλεπαν οι άνθρωποι τους έπιανε ένας παράξενος φόβος, που τον ονόμασαν πανικό.
Ο Ερμής τον πήρε στον Όλυμπο, όπου η θέα του διασκέδαζε τους θεούς. Ο Πάνας γύριζε στα δάση, τα βάραθρα, τους γκρεμούς παίζοντας ένα παράξενο μουσικό όργανο, τη σύριγγα.
Περσεφόνη]][]
Μια άλλη θεά της γης ήταν η Περσεφόνη, η κόρη της Δήμητρας, θεά της άνθισης. Την άρπαξε κάποτε ο Πλούτων και την πήρε γυναίκα του. Από τότε η Περσεφόνη έμενε έξι μήνες στη επιφάνεια και έξι μήνες στον Άδη και οι περίοδοι αυτοί αντιστοιχούσαν στην άνοιξη και το καλοκαίρι, στο φθινόπωρο και το χειμώνα.
Θαλάσσια Θεογραφία[]
Νηρεύς[]
Στα βάθη της θάλασσας, κατά τους αρχαίους, κατοικούσαν κι άλλοι θεοί. Ο παλιότερος θαλάσσιος θεός ήταν ο Νηρεύς, γιος του Πόντου. Ο Νηρέας ήταν πατέρας των Νηρηίδων και είχε γυναίκα του την Ωκεανίδα Δωρίδα. Ζούσε στα βάθη της θάλασσας και ήταν περίφημος για την ευθυκρισία και τη δικαιοσύνη του. Έδωσε, κάποτε, όπως μας λέει ο Πίνδαρος, την έξοχη συμβουλή "Πρέπει να επαινεί κανείς το κατόρθωμα του εχθρού του".
Εκτός αυτού, το Νηρέα τον θεωρούσαν μεγάλο σοφό και είχε το χάρισμα να προφητεύει. Από αυτόν έμαθε ο ήρωας Ηρακλής που βρίσκονταν τα μήλα των Εσπερίδων.
Νηρηΐδες[]
Οι Νηρηίδες, οι κόρες του, ήταν, κατά την παράδοση, 50 ή και 100 κοπέλες. Οι πιο γνωστές ήταν η Θέτιδα, η μητέρα του Αχιλλέα, η Αμφιτρίτη, η γυναίκα του Ποσειδώνα, η Γαλάτεια και άλλες. Οι Νηρηίδες ζούσαν στα βάθη της θάλασσας μέσα στο πατρικό τους ανάκτορο και κάθονταν πάνω σε χρυσούς θρόνους. Περνούσαν τον καιρό τους υφαίνοντας και κάνοντας άλλες γυναικείες εργασίες. Οι αρχαίοι φαντάζονταν τις ωραίες Νηρηίδες να παίζουν και να χορεύουν στα κύματα μαζί με τα δελφίνια και τους τρίτωνες.
Ο παλαιότερος όμως θεός όλων στη θάλασσα ήταν ο Ωκεανός, ένας από τους Τιτάνες. Κατά τη μυθολογία ο Ωκεανός ήταν ένας μεγάλος ποταμός, γύρω από την επίπεδη (όπως νόμιζαν) γη. Δεν είχε ούτε πηγές ούτε εκβολές, τα νερά του δεν έτρεχαν αδιάκοπα. Αυτός χώριζε την ουράνια σφαίρα στο υπέργειο και στο υπόγειο ημισφαίριο. Από αυτόν ανέτελλε η Ηώς, ο Ήλιος, και τ' αστέρια και πέρα από αυτόν απλωνόταν ο Άδης. Πολλοί θεωρούσαν τον Τιτάνα Ωκεανό σαν πηγή των πάντων.
Ωκεανίδες[]
Οι Ωκεανίδες ήταν κόρες του Ωκεανού και της Τηθύος. Ήταν πάνω από τρεις χιλιάδες και ζούσαν στις θάλασσες. Είχαν μορφή μισή γυναίκας και μισή ψαριού και οι πιο γνωστές ήταν η Ευρυνόμη, η Δωρίς και η Πέρση.
Τρίτων[]
Γιος του Ποσειδώνα και της Αμφιτρίτης ήταν ο Τρίτων. Είχε σώμα ανθρώπινο που κατέληγε σε ουρά ψαριού, βαθυπράσινα μαλλιά, βράγχια και δόντια θηρίου.
Ο Τρίτωνας, κατά την παράδοση, σκοτώθηκε από το Διόνυσο, σε κάποια εποχή οργίων του. Σύμβολα του Τρίτωνα ήταν η θαλάσσια κόγχη, η τρίαινα και το κουπί.
Άλλες θεότητες[]
Εκτός από αυτούς και άλλους κατώτερους θαλάσσιους θεούς, οι αρχαίοι Έλληνες είχαν θεοποιήσει όλα σχεδόν τα θαλασσινά παράδοξα και τα θαλάσσια τέρατα όπως π.χ. τη Μέδουσα κ.ά. Λαός με πλούσια θαλασσινή πείρα, όπως οι Έλληνες, είχε οπωσδήποτε ένα αξιόλογο θαλάσσιο πάνθεο.
Υποσημειώσεις[]
Εσωτερική Αρθρογραφία[]
Βιβλιογραφία[]
Ιστογραφία[]
 Κίνδυνοι Χρήσης
|
|---|
|
Αν και θα βρείτε εξακριβωμένες πληροφορίες "Οι πληροφορίες αυτές μπορεί πρόσφατα Πρέπει να λάβετε υπ' όψη ότι Επίσης, |
- Μην κάνετε χρήση του περιεχομένου της παρούσας εγκυκλοπαίδειας
αν διαφωνείτε με όσα αναγράφονται σε αυτήν
- Όχι, στις διαφημίσεις που περιέχουν απαράδεκτο περιεχόμενο (άσεμνες εικόνες, ροζ αγγελίες κλπ.)