Προυσίας Α' ο Έκλαμπρος
Ελληνιστική Βιθυνία Ηγεμόνες Ελληνιστικής Βιθυνίας Δοιδαλσίδες
Ελληνιστική Παφλαγονία Ηγεμόνες Ελληνιστικής Παφλαγονίας Πυλαμαινίδες
Ελληνιστική Συρία Ηγεμόνες Ελληνιστικής Συρίας Ηγεμονίδες Ελληνιστικής Συρίας Σελευκίδες
Ελληνιστική Αίγυπτος Ηγεμόνες Ελληνιστικής Αιγύπτου Ηγεμονίδες Ελληνιστικής Αιγύπτου Λαγίδες
Ελληνιστική Κύπρος Ηγεμόνες Ελληνιστικής Κύπρου
Ελληνιστική Κυρηναϊκή Ηγεμόνες Ελληνιστικής Κυρηναϊκής
Ελληνιστική Μακεδονία Ηγεμόνες Ελληνιστικής Μακεδονίας Ηγεμονίδες Ελληνιστικής Μακεδονίας Ιολαΐδες Αντιγονίδες
Μακεδονική Αυτοκρατορία Ηγεμόνες Μακεδονικής Αυτοκρατορίας Στρατιωτικοί Μακεδονικής Αυτοκρατορίας Έπαρχοι Μακεδονικής Αυτοκρατορίας Αργεάδες
Μυσία (Πέργαμος) Ηγεμόνες Ελληνιστικής Μυσίας Ηγεμονίδες Ελληνιστικής Μυσίας Ατταλίδες
Ελληνιστική Θράκη Ηγεμόνες Ελληνιστικής Θράκης Ηγεμονίδες Ελληνιστικής Θράκης Αγαθοκλείδες
Ελληνιστική Ήπειρος Ηγεμόνες Ελληνιστικής Ηπείρου Ηγεμονίδες Ελληνιστικής Ηπείρου Αιακίδες
Ελληνιστική Αιτωλία Στρατιωτικοί Ελληνιστικής Αιτωλίας Ελληνιστική Αχαΐα Στρατιωτικοί Ελληνιστικής Αχαΐας
Αθήνα Ηγεμόνες Αθήνας Στρατιωτικοί Αθήνας Πολιτικοί Αθήνας Αττική Ηγεμόνες Αττικής
Σπάρτη Ηγεμόνες Σπάρτης Στρατιωτικοί Σπάρτης Πολιτικοί Σπάρτης Λακωνία Ηγεμόνες Λακωνίας
Ελληνιστικός Πόντος Ηγεμόνες Ελληνιστικού Πόντου Μιθριδατίδες
Ελληνιστική Καππαδοκία Ηγεμόνες Ελληνιστικής Καππαδοκίας Αριαραθίδες
Ελληνιστική Αρμενία Ηγεμόνες Ελληνιστικής Αρμενίας Αρταξιάδες
Ελληνιστική Κομμαγηνή Ηγεμόνες Ελληνιστικής Κομμαγηνής Οροντίδες
Ελληνιστική Ιουδαία Ηγεμόνες Ελληνιστικής Ιουδαίας Ασμοναίοι
Πετραία Αραβία Ηγεμόνες Πετραίας Αραβίας Αρετάδες
Ελληνιστική Βακτρία Ηγεμόνες Ελληνιστικής Βακτρίας Ελληνιστική Ινδία Ηγεμόνες Ελληνιστικής Ινδίας
Ινδοσκυθία Ηγεμόνες Ινδοσκυθίας Ινδοπαρθία Ηγεμόνες Ινδοπαρθίας
Μαγαδία Ηγεμόνες Μαγαδίας
Παρθική Αυτοκρατορία Ηγεμόνες Παρθικής Αυτοκρατορίας
Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία Ηγεμόνες Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας Στρατιωτικοί Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας
- Χρονική Περίοδος Διακυβέρνησης: Ελληνιστική Εποχή, 3ος Αιώνας π.Χ..
- Γέννηση:
- Θάνατος:
Ετυμολογία[]
Tο όνομα "Προυσίας" συνδέεται ετυμολογικά με την λέξη "[[]]".
Γενεαλογία[]
- Οίκος:
- Πατέρας:
- Μητέρα:
- Σύζυγος:
- Τέκνα:
Βιογραφία[]
- Τα σημαντικότερα ιστορικά γεγονότα, κατά την διάρκεια του βίου του, είναι:
Ο Προυσίας Α' ο Χωλός, ήταν βασιλιάς του ελληνιστικού κράτους της Βιθυνίας, στην Μικρά Ασία, στις αρχές του 2ου αιώνα π.Χ., μέχρι το θάνατό του το 182 π.Χ..
Ήταν υιος του Ζιαήλα και εγγονός του Νικομήδη Α' του Φιλέλληνος.
Ο Προυσίας σύναψε συμμαχία με το βασιλέα της Μακεδονίας, Δημήτριο Β' τον Αιτωλικό, λαμβάνοντας ως σύζυγο την κόρη του, Απάμα.
Πόλεμος με το Βυζάντιο[]
Από τα γνωστότερα γεγονότα της βασιλείας του Προυσία Α' ήταν η εμπλοκή του σε πόλεμο με το Βυζάντιο προκειμένου να εξαλείψει την επιρροή του στους Δύο Πορθμούς (Βόσπορο και Ελλήσποντο).
Οι Βυζάντιοι, πιεσμένοι από τους φόρους που έπρεπε να καταβάλλουν στους Γαλάτες που απειλούσαν συνεχώς τα εδάφη τους, υποχρέωναν τα διερχόμενα πλοία να καταβάλλουν χρήματα για να εισέλθουν ή να εξέλθουν από τον Εύξεινο Πόντο. Οι έμποροι και οι ναυτικοί διάφορων ελληνικών πόλεων μετέφεραν τα παράπονά τους στη μεγαλύτερη πλοιοκτήτρια δύναμη της εποχής, τη Ρόδο, η οποία επίσης είχε πληγεί από το φαινόμενο αυτό. Βλέποντας ότι οι Βυζάντιοι δεν ήταν πρόθυμοι να άρουν την φορολογία, τους κήρυξαν τον πόλεμο συμπαρασύροντας μαζί και τη συμμαχική τους Βιθυνία το 220 π.Χ.[1]
Ο Προυσίας είχε παρεξηγηθεί με τους Βυζαντινούς για μια σειρά από λόγους.
Αρχικά του είχαν υποσχεθεί την ανέγερση μιας σειράς αγαλμάτων του, κάτι που πρώτα αμέλησαν και κατόπιν λησμόνησαν.
Επίσης, προσπάθησαν να συμφιλιώσουν με κάθε μέσο το βασιλέα της Ελληνσιτικής Μυσίας (Περγάμου]], τον Άτταλο Α', και τον πρίγκιπα των Σελευκιδών, τον Αχαιό, κάτι που δεν συνέφερε τη Βιθυνία.
Τέλος, οι Βυζάντιοι είχαν στείλει στον Άτταλο πρόσκληση συμμετοχής σε κάποιες θρησκευτικές τελετές, ενώ είχαν αγνοήσει τον ίδιο.
Οι παραπάνω πικρίες οδήγησαν τον Προυσία στο να καλοδεχτεί την πρόταση των Ροδίων, αναλαμβάνοντας να πλήξει τον εχθρό από την ξηρά, όσο η Ρόδος θα αναλάμβανε τις θαλάσσιες επιχειρήσεις.
Από την πλευρά τους οι Βυζάντιοι έστειλαν απεσταλμένους στον Άτταλο και τον Αχαιό. Ο πρώτος επιθυμούσε να συνεισφέρει αλλά προς το παρόν είχε περιορισθεί στα πατρογονικά του εδάφη από τον Αχαιό.
Ο τελευταίος, ωστόσο, στο απόγειο της δύναμής του και έχοντας μόλις ανακηρυχθεί βασιλέας τμήματος της Συριακής Αυτοκρατορίας, υποσχέθηκε να βοηθήσει το Βυζάντιο, κάτι που θορύβησε τον Προυσία και τη Ρόδο.
Κατά τη διάρκεια των εκστρατειών του ο Προυσίας κατέλαβε στρατηγικής σημασίας εδάφη στο Βόσπορο κι ένα τμήμα της Μυσίας, το οποίο ήταν επί σειρά ετών υπό την εξουσία του Βυζαντίου ("Βυζάντια Περαία").
Οι Ρόδιοι, με ναύαρχο τον Ξενόφαντο, έπλευσαν στον Ελλήσποντο με δέκα πλοία για να διερευνήσουν τις προθέσεις των Βυζαντίων. Οι τελευταίοι από την πλευρά τους έστειλαν μηνύματα στον Αχαιό ζητώντας τη βοήθειά του, ενώ παράλληλα κάλεσαν τον Τιβοήτη από την Μακεδονία. Ο τελευταίος ήταν θείος του Προυσία από την πλευρά του πατέρα του και μπορούσε κάλλιστα να διεκδικήσει το θρόνο της Βιθυνίας.
Διαβλέποντας ότι η μεγαλύτερη ελπίδα των Βυζαμτίων ήταν ο Αχαιός, οι Ρόδιοι επινόησαν ένα τέχνασμα για να τους τη στερήσουν. Ο πατέρας του Αχαιού, ο Ανδρόμαχος ήταν αιχμάλωτος στην Αίγυπτο, στην αυλή του βασιλέα Πτολεμαίου Δ' του Φιλοπάτορος. Οι Ρόδιοι λοιπόν ζήτησαν την απελευθέρωσή του, προκειμένου να εξασφαλίσουν τα φιλικά αισθήματα και την υποχρέωση του Αχαιού.
Από την πλευρά του ο Πτολεμαίος, θεώρησε την ανταλλαγή συμφέρουσα, καθώς βρισκόταν σε πόλεμο με τον Αντίοχο Γ' τον Μεγάλο, βασιλέα της Συρίας, και η ενδυνάμωση του Αχαιού, συνέβαλε στην αποδυνάμωσή του εχθρού του. Έτσι η απελευθέρωση του Ανδρομάχου πράγματι έλαβε χώρα, στερώντας από το Βυζάντιο την ελπίδα για ενίσχυση.
Πρόσθετο πλήγμα για εκείνους ήταν και ο θάνατος καθ’ οδόν του Τιβοήτη, τη στιγμή που ο Προυσίας εξαπέλυε επίθεση με όλες του τις δυνάμεις, αλλά και τη βοήθεια μισθοφόρων από τη Θράκη.[2]
Ευρισκόμενοι σε πολύ δύσκολη θέση, οι Βυζάντιοι αναζήτησαν έναν τρόπο να βάλλουν τέλος στον πόλεμο διατηρώντας την αξιοπρέπειά τους.
Τελικά ο Καύαρος, βασιλέας των Γαλατών της Θράκης, αναχώρησε για την πόλη ώστε να διαπραγματευτεί συνθήκη και να θέσει τέλος στον πόλεμο.
Με την παρέμβασή του ο Προυσίας και το Βυζάντιο κατέληξαν σε συμφωνία, στην οποία όμως δεν συμμετείχε η Ρόδος.
Η τελευταία έστειλε πρεσβεία για να υπογράψει την ειρήνη, αλλά και τριήρεις, θέλοντας να αποδείξει πως δεν είχε κανένα πρόβλημα να συνεχίσει τον πόλεμο. [3]
Οι όροι της συνθήκης δέσμευαν τους Βυζάντιους να μην ζητήσουν ξανά διόδια για τη διέλευση των πλοίων στον Εύξεινο Πόντο, με αντάλλαγμα τη φιλία των Ροδίων και των συμμάχων τους.
Ο Προυσίας δεσμεύθηκε να παύσει τις εχθροπραξίες και να επιστρέψει στους Βυζαντινούς τα εδάφη, τα οχυρά, τους φυσικούς πόρους, τους αιχμαλώτους και τους σκλάβους που είχε πάρει υπό την κατοχή του, χωρίς να καταβληθούν λύτρα.
Κατάληψη της Αρίσβης[]
To 216 π.Χ. οι Γαλάτες τους οποίους ο Βασιλιάς Άτταλος Α' είχε χρησιμοποιήσει στον πόλεμο που διεξήγαγε κατά του Αχαιού, άρχισαν να λεηλατούν πόλεις στον Ελλήσποντο επιδεικνύοντας μεγάλη βαρβαρότητα και τελικά προσπάθησαν να καταλάβουν το Ίλιο. Οι κάτοικοι της Αλεξάνδρειας Τρωάδας, μαχόμενοι με γενναιότητα απώθησαν τους Γαλάτες αποκόπτοντάς τον ανεφοδιασμό τους και χαλώντας τα σχέδιά τους. Ωστόσο, οι Γαλάτες κατείχαν ακόμη την Αρίσβη, στην ευρύτερη περιοχή της Αβύδου, την οποία και χρησιμοποιούσαν ως εφαλτήριο των επιδρομών τους στη πέριξ περιοχή.
Ο Προύσιας οδήγησε έναν στρατό εναντίον τους και τους κατατρόπωσε. Αφού νίκησε τους άνδρες στη μάχη, δε δίστασε να θανατώσει σχεδόν όλες τις γυναίκες και τα παιδιά που συνελήφθησαν στο στρατόπεδο των αντιπάλων του, ενώ άφησε τους άνδρες του να πάρουν μαζί ό,τι βρέθηκε εκεί. Με τον τρόπο αυτό γλύτωσαν οι πόλεις του Ελλησπόντου από σοβαρό κίνδυνο, ενώ αποθαρρύνθηκαν φτωχά προετοιμασμένες μελλοντικές εισβολές βαρβάρων στην Ασία.[4]
Συμμαχία με τη Μακεδονία[]
Ο Προυσίας είχε επιλέξει σύζυγο από τη Μακεδονία και συγκεκριμένα την κόρη του Δημητρίου Β' του Αιτωλικού, την Απάμα. Όταν στο θρόνο ανέβηκε ο ετεροθαλής αδελφός της, Φίλιππος Ε', η συμμαχία ανανεώθηκε.
Το 202 π.Χ. ο Φίλιππος παραχώρησε στο γαμβρό του τους λιμένες Κίο και Μύρλεια, τα οποία μετονόμασε σε Προύσα και Απάμεια αντίστοιχα. Ως αντάλλαγμα ο Προυσίας δεσμεύτηκε να επεκτείνει τα εδάφη του σε βάρους του εχθρικού βασιλείου της Περγάμου.
Συμμαχία με τη Ρώμη[]
Καθώς ο βασιλέας Αντίοχος Γ', επέστρεφε από την εκστρατεία του στις Σάρδεις το 190 π.Χ. έστειλε στον Προυσία πολλαπλά μηνύματα προσκαλώντας τον να συνάψουν συμμαχία. Αρχικά ο Προυσίας σκεφτόταν σοβαρά το ενδεχόμενο αυτό καθώς φοβόταν την επέκταση των Ρωμαίων στη Μικρά Ασία. [5] Ωστόσο, τότε έλαβε ένα γράμμα που έστελναν οι αδελφοί Πόπλιος και Λεύκιος Σκιπίων, στο οποίο των καθησύχαζαν θυμίζοντάς του ότι η Ρώμη είχε ως πολιτική να αυξάνει τις επικράτειες των βασιλέων που συμμαχούσαν μαζί της. Επισήμαιναν δε, ότι ενώ είχαν νικήσει το βασιλέα Φίλιππο Ε' της Μακεδονίας, του επέτρεψαν να διατηρήσει το θρόνο του, απελευθέρωσαν το γιο του, Δημήτριο, τον οποίο και κρατούσαν όμηρο, ενώ τον απάλλαξαν και από μέρος των χρεών του.[6] Ομοίως είχαν συγχωρέσει τον τύραννο της Σπάρτης, το Νάβιδα. Προβάλλοντας αυτά τα επιχειρήματα τον παρακάλεσαν να μην ταχθεί με το πλευρό του Αντιόχου, και δε θα το μετάνιωνε. Διαβάζοντας το γράμμα ο Προυσίας άλλαξε γνώμη, και αφού υποδέχτηκε και πρεσβεία των Ρωμαίων, εγκατέλειψε τον Αντίοχο.[7]
Πόλεμος με τον Ευμένη Β’[]
Ενοχλημένος από τους όρους Συνθήκη της Απάμειας (188 π.Χ.) η οποία υπογράφηκε μετά την ήττα του Αντίοχου από τους Ρωμαίους, ο Προυσίας εξέφρασε την αντίθεσή του. Παρείχε δε καταφύγιο το 186 π.Χ. στο σύμμαχο του Αντιόχου και εχθρό των Ρωμαίων, Καρχηδόνιο στρατηγό, Αννίβα. Στο μεταξύ ξέσπασε πόλεμος ανάμεσα στον Προύσια και το βασιλέα της Περγάμου, Ευμένη Β'. Την αρχή φέρεται να έκανε ο Προυσίας, σπάζοντας τη μεταξύ τους συνθήκη.[8] Ο Αννίβας, ο οποίος ήθελε να ενδυναμώσει το βασιλιά ώστε αργότερα να χρησιμοποιήσει το στρατό του κατά των Ρωμαίων, προσφέρθηκε να τον βοηθήσει να κερδίσει πρώτα τους γείτονες βασιλείς.[9]
Κατά τη διάρκεια του πολέμου, ο Προυσίας υπέφερε από ήττες στη ξηρά και για αυτό επέλεξε να μεταφερθεί ο πόλεμος στη θάλασσα. Σε μια κρίσιμη καμπή ήταν ο Αννίβας εκείνος που με ένα έξυπνο σχέδιο του παρείχε τη νίκη. Αρχικά έστειλε αγγελιοφόρο στον Ευμένη με ένα κενό γράμμα, προκειμένου να εντοπίσει σε ποιο πλοίο είχε επιβιβαστεί. Κατόπιν, διέταξε να ρίξουν στα εχθρικά πλοία κεραμικά αγγεία γεμάτα με κάθε λογής ερπετά.
Αν και η ιδέα φάνηκε αρχικά στους άνδρες του γελοία, ωστόσο αποδείχθηκε πολύ αποτελεσματική όταν οι όφεις άρχισαν να κυκλοφορούν στη γέφυρα των πλοίων του εχθρού.
Το 183 π.Χ. ο Προυσίας εξαπέλυσε επίθεση στις πόλεις Κιέρο και Τείο, καθώς και σε άλλες που ήταν υπό την επιρροή της Ηράκλειας.
Στην πρώτη έδωσε το όνομά του, ενώ με την κατάληψη της δεύτερης επέτυχε την περικύκλωση της Ηράκλειας. Κατόπιν πολιόρκησε και την τελευταία, οπότε και πολλοί άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους. Ήταν κοντά στην επιτυχία όταν κατά τη διάρκεια της πολιορκίας, και ενώ σκαρφάλωνε μια σκάλα, ο Προυσίας χτυπήθηκε από μια πέτρα χάνοντας την ισορροπία του. Ως αποτέλεσμα υπέστη θραύση ποδός. Ο τραυματισμός του οδήγησε σε λύση της πολιορκίας και ο βασιλέας επέστρεψε με δυσκολία στη Βιθυνία.
Τα τελευταία έτη της ζωής του απεκλήθη «ο Χωλός» εξαιτίας του τραυματισμού του.[10]
Τελικά μέχρι το τέλος του έτους, Ευμένης και Προυσίας υπέγραψαν συνθήκη ειρήνης.
Θάνατος του Αννίβα[]
Ο Ρωμαίος στρατηγός Φλαμινίνος, κατέφθασε την ίδια εποχή στην Αυλή της Βιθυνίας για να διαμαρτυρηθεί για τον πόλεμο με τον Ευμένη, αλλά κυρίως για το ζήτημα του Αννίβα. Στόχος του ήταν να πείσει το βασιλέα είτε να φονεύσει είτε να παραδώσει τον φιλοξενούμενό του.
Τελικά, ο Προυσίας απέστειλε φρουρούς να περικυκλώσουν την οικία όπου κρυβόταν ο Αννίβας. Παρά το γεγονός ότι το οίκημα είχε επτά εξόδους στάθηκε αδύνατο να εξέλθει κανείς χωρίς να γίνει αντιληπτός.
Έτσι ο Αννίβας, προκειμένου να στερήσει την ένδοξη νίκη από το Φλαμινίνο, αυτοκτόνησε με δηλητήριο.[11]
Διαδοχή[]
Το 182 π.Χ., τον Προυσία Α' διαδέχθηκε ο υιος του από την Απάμα, Προυσίας Β'.
Χρονολόγιο[]
| Έτος (π.Χ.) | Γεγονός | ||
|---|---|---|---|
| Γέννηση του Προυσία Α' του Χωλού, γιου του Ζιαήλα. | |||
| π. 228 π.Χ. | Ο Προυσίας Α' διαδέχεται τον πατέρα του στο θρόνο της Βιθυνίας. | ||
| 220 π.Χ. | Διεξαγωγή πολέμου ανάμεσα στο Βυζάντιο και τις συνασπισμένες δυνάμεις της Ρόδου και της Βιθυνίας, με αφορμή τα διόδια που πλήρωναν τα διερχόμενα πλοία στους Βυζαντινούς για να προσπελάσουν τον Εύξεινο Πόντο. | ||
| 216 π.Χ. | Ο Προυσίας αποσπά την Αρίσβη από τους Γαλάτες που λεηλατούσαν τη γύρω περιοχή. | ||
| 202 π.Χ. | Ο Φίλιππος Ε' της Μακεδονίας χαρίζει δύο πόλεις στον κουνιάδο του, Προυσία, ανανεώνοντας τη συμμαχία τους. | ||
| 197 π.Χ. | Λαμβάνει χώρα η Μάχη στις Κυνός Κεφαλές, όπου οι Ρωμαίοι συντρίβουν τους Μακεδόνες. | ||
| 190 π.Χ. | Ο Προυσίας αρνείται να συνεργαστεί με τον ηγεμόνα της Συρίας, Αντίοχο Γ' τον Μεγάλο, μετά από παρέμβαση των Ρωμαίων. | ||
| 188 π.Χ. | Ήττα του Αντίοχου από τους Ρωμαίους και υπογραφή της Συνθήκης της Απάμειας. | ||
| 186 π.Χ. | Ο Καρχηδόνιος στρατηγός Αννίβας βρίσκει καταφύγιο στην αυλή του Προυσία και τον βοηθά στο νέο του πόλεμο με τον Ευμένη Β' της Περγάμου. | ||
| 183 π.Χ. | Ο Προυσίας καταλαμβάνει τις πόλεις Κιέρο και Τίο, ενώ πολιορκεί την Ηράκλεια. Η πολιορκία λύνεται όταν ο ίδιος τραυματίζεται σοβαρά. Το αυτό έτος οι Ρωμαίοι απαιτούν την παράδοση του Αννίβα, ο οποίος αυτοκτονεί. | ||
| 182 π.Χ. | Θάνατος του Προυσία Α'. Τον διαδέχεται ο γιος του από την Απάμα, πριγκίπισα της Μακεδονίας, Προυσίας Β'. | ||
Υποσημειώσεις[]
- ↑ Πολύβιος, «Ιστορίες», 4.50
- ↑ Πολύβιος, «Ιστορίες», 4.51
- ↑ Πολύβιος, «Ιστορίες», 4.52
- ↑ Πολύβιος, «Ιστορίες», 5.111
- ↑ Πολύβιος, «Ιστορίες», 21.11
- ↑ Αππιανός, «Συριακά», 23
- ↑ Τίτος Λίβιος, «Ρωμαϊκή Ιστορία», 37.25
- ↑ Justinus, «Επιτομή των ιστοριών του Πομπήιου Τρόγου», 32.4
- ↑ Κορνήλιος Νέπως, «De viris illustribus: Περί επιφανών στρατηγών» «ΧΧΧΙΙΙ: Αννίβας», 10 και 11
- ↑ Μέμνων, «Ιστορία της Ηράκλειας», 19
- ↑ Τίτος Λίβιος, «Ρωμαϊκή Ιστορία», 39.51
Εσωτερική Αρθρογραφία[]
- Βιθυνία
- Ηγεμόνες Βιθυνίας
- Ιστορικές Πόλεις Βιθυνίας
Βιβλιογραφία[]
- Πολύβιος, «Ιστορίες»
- Αππιανός, «Συριακά»
- Τίτος Λίβιος, «Ρωμαϊκή Ιστορία»
- Justinus, «Επιτομή των ιστοριών του Πομπήιου Τρόγου»
- Κορνήλιος Νέπως, «De viris illustribus: Περί επιφανών στρατηγών» «ΧΧΧΙΙΙ: Αννίβας»
- Μέμνων, «Ιστορία της Ηράκλειας»
- Édouard Will, «Histoire politique du monde hellénistique 323-30 av. J.-C.», Seuil, coll. «Points Histoire», Παρίσι, 2003 (ISBN 2-02-060387-X)
Ιστογραφία[]
 Κίνδυνοι Χρήσης
|
|---|
|
Αν και θα βρείτε εξακριβωμένες πληροφορίες "Οι πληροφορίες αυτές μπορεί πρόσφατα Πρέπει να λάβετε υπ' όψη ότι Επίσης, |
- Μην κάνετε χρήση του περιεχομένου της παρούσας εγκυκλοπαίδειας
αν διαφωνείτε με όσα αναγράφονται σε αυτήν
- Όχι, στις διαφημίσεις που περιέχουν απαράδεκτο περιεχόμενο (άσεμνες εικόνες, ροζ αγγελίες κλπ.)